Το μεταναστευτικό στον προεκλογικό λόγο των πολιτικών αρχηγών

Το τραγικό ναυάγιο του αλιευτικού σκάφους που μετέφερε εκατοντάδες πρόσφυγες και μετανάστες, το οποίο έλαβε χώρα έξω από την Πύλο την Τετάρτη 14 Ιουνίου 2023, έφερε με δραματικό τρόπο στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης τη θεματική του μεταναστευτικού/προσφυγικού. Παρότι πρόκειται για ένα από τα κομβικά ζητήματα των καιρών μας διεθνώς, η θεματική αυτή δεν είχε απασχολήσει ιδιαίτερα τους πολιτικούς αρχηγούς κατά τη μακρά προεκλογική περίοδο που διανύει η χώρα.

Αξιοποιώντας τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί και αναλυθεί, στο πλαίσιο της έρευνάς μας για τον προεκλογικό πολιτικό λόγο (αρχικά, ενόψει των εκλογών της 21^ης Μαΐου και, στη συνέχεια, ενόψει των εκλογών της 25^ης Ιουνίου), φαίνεται πως, έως ότου συνέβη η εν λόγω τραγωδία, το μεταναστευτικό ζήτημα είτε απουσίαζε εντελώς από την ατζέντα των πολιτικών αρχηγών είτε αποτελούσε απλώς μια αποσπασματική αναφορά στην περιφέρεια του λόγου τους. Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει τόσο ο τρόπος πλαισίωσης του ζητήματος όσο και οι σχετικές συνδηλώσεις που προκύπτουν.

Μάλιστα, όταν εξετάσει κανείς τις προεκλογικές ομιλίες των αρχηγών των δύο μεγαλύτερων κομμάτων, της Νέας Δημοκρατίας και του ΣΥΡΙΖΑ, θα βρεθεί μπροστά σε μια εκ διαμέτρου αντίθετη εικόνα.

Η προστασία των συνόρων και ο φράχτης στον Έβρο, ο τρόπος που ο Κυριάκος Μητσοτάκης προσεγγίζει το μεταναστευτικό προεκλογικά

Αν και δεν συνιστά, κατά κανένα τρόπο, βασική θεματική του προεκλογικού του λόγου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρεται στο μεταναστευτικό πιο τακτικά από όλους τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς. Σχεδόν στις μισές ομιλίες της πρώτης προεκλογικής περιόδου υπάρχει έστω μία -επί τροχάδην και μεμονωμένη- αναφορά στο μεταναστευτικό ζήτημα. Οι αναφορές αυτές εντοπίζονται και στην τρέχουσα προεκλογική περίοδο, τόσο πριν όσο και μετά το ναυάγιο έξω από την Πύλο. Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε πως το μεταναστευτικό βρίσκεται στη βασική ατζέντα του Κυριάκου Μητσοτάκη, καθώς από τη συνολική ανάλυση των προεκλογικών ομιλιών του προκύπτει ότι το μεταναστευτικό αποτελεί μόλις το 2% του προγραμματικού λόγου του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας. Οπότε, μπορούμε να πούμε ότι συναντούμε τακτικά αναφορές, αλλά αυτές αποτελούν απλές μνείες και όχι συστηματική πραγμάτευση, στο πλαίσιο του προεκλογικού πολιτικού λόγου.

Οι αναφορές αυτές τονίζουν όλες ένα συγκεκριμένο ζήτημα: την προστασία των συνόρων και τον φράχτη στον Έβρο ως σύμβολο αυτής της πολιτικής. Η συνολική προσέγγιση του μεταναστευτικού στον προεκλογικό λόγο του Κυριάκου Μητσοτάκη περνά μέσα από αυτήν την οπτική γωνία. Το μεταναστευτικό παρουσιάζεται, έτσι, συχνά ως ζήτημα κατά βάση εθνικής ασφάλειας και πολλές φορές συνδέεται με άλλα ζητήματα εθνικής ασφάλειας, όπως οι στρατιωτικοί εξοπλισμοί -σημειώνεται ότι η θεματική της εθνικής ασφάλειας αποτελεί το 5% του προγραμματικού λόγου του Κυριάκου Μητσοτάκη, τόσο κατά την πρώτη όσο και κατά τη δεύτερη προεκλογική περίοδο, σύμφωνα με τις συνολικές αναλύσεις των ομιλιών του. Ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας είναι ιδιαίτερα καυστικός απέναντι στα πεπραγμένα του ΣΥΡΙΖΑ στο μεταναστευτικό, μιλώντας χαρακτηριστικά για το «κολαστήριο» ή το «κάτεργο» της Μόριας.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρεται στο πρόσφατο τραγικό ναυάγιο και στο μεταναστευτικό ζήτημα και στις δύο πρώτες ομιλίες του μετά την επανέναρξη της προεκλογικής δραστηριότητας -υπενθυμίζεται ότι οι πολιτικοί αρχηγοί ακύρωσαν τις προεκλογικές τους ομιλίες κατά τη διάρκεια του εθνικού πένθους που προκηρύχθηκε. Σε αυτές, υπερασπίζεται τη «διαφορετική πολιτική» που ακολούθησε η κυβέρνησή του, χαρακτηρίζοντάς τη «δίκαιη και αυστηρή». Η πολιτική αυτή, σύμφωνα με τον ίδιο, προστάτευσε τα σύνορα, απάλλαξε τα νησιά από δομές με χιλιάδες ανθρώπους και έσωσε ζωές. Το βασικό προγραμματικό μήνυμα που εκπέμπει και στις νέες ομιλίες του είναι πως η πολιτική φύλαξης των συνόρων θα συνεχιστεί και ο φράχτης στον Έβρο θα ολοκληρωθεί.

Απουσιάζει εντελώς το μεταναστευτικό από τον προεκλογικό λόγο του Αλέξη Τσίπρα

Ο προεκλογικός λόγος του Αλέξη Τσίπρα χαρακτηρίζεται από πλήρη απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στο ζήτημα του μεταναστευτικού. Το εύρημα αυτό είχε επισημανθεί ήδη από την ανασκόπηση της πρώτης προεκλογικής περιόδου. Ο Αλέξης Τσίπρας αγγίζει το μεταναστευτικό ζήτημα μόλις μία φορά, όταν σε ομιλία του στην Αλεξανδρούπολη ειρωνεύεται την επιλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη και άλλων αξιωματούχων να φωτογραφίζονται μπροστά στον φράχτη στον Έβρο και αποδοκιμάζει την επιχειρούμενη, σύμφωνα με τον ίδιο, διάκριση ανάμεσα στην κυβέρνηση που έχει υψηλό εθνικό φρόνημα, από τη μια πλευρά, και στην αντιπολίτευση η οποία έχει χαμηλό εθνικό φρόνημα, από την άλλη.

Πάντως, το μεταναστευτικό έγινε και ένα πεδίο διάκρισης -και ορισμένες φορές πόλωσης- μεταξύ των δύο κομμάτων, με δύο άξονες: α) την πολιτική για τη φύλαξη των συνόρων, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη να μιλά για την αντίστιξη μεταξύ μιας χώρας «ξέφραγο αμπέλι» και μιας πατρίδας με σύνορα (ενδεικτικά, βλ. ομιλίες σε Χανιά, Ρόδο, Πύργο και Θεσσαλονίκη) και β) τη συζήτηση για τη χρηματοδότηση για την κατασκευή του φράχτη στον Έβρο, με αποκλειστικά ευρωπαϊκά ή όχι κονδύλια.

Διεκδικεί την αρχική ιδέα για τον φράχτη στον Έβρο ο Νίκος Ανδρουλάκης και ενίοτε συνδέει το μεταναστευτικό με τα εργατικά χέρια στον πρωτογενή τομέα

Στην πρώτη προεκλογική περίοδο, συναντούμε ορισμένες αναφορές του Νίκου Ανδρουλάκη στο μεταναστευτικό, με τις περισσότερες από αυτές να εντοπίζονται σε ομιλίες οι οποίες γίνονται σε ακριτικές περιοχές, όπως η Αλεξανδρούπολη ή η Χίος. Ο Ανδρουλάκης εστιάζει στη διάκριση της μεταναστευτικής και της προσφυγικής διάστασης και τονίζει την εργαλειοποίηση του ζητήματος από την Τουρκία και τον πρόεδρο Ερντογάν. Συνακόλουθα, υπογραμμίζει την ανάγκη φύλαξης των συνόρων και διεκδικεί για τον πολιτικό του χώρο την αρχική ιδέα και την έναρξη της κατασκευής του φράχτη στον Έβρο. Η λύση, για τον ίδιο, βρίσκεται σε κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως, σε ομιλίες του σε αγροτικές περιοχές (Ηλεία, Μεσσηνία), συνδέει το μεταναστευτικό με τα εργατικά χέρια που χρειάζεται ο πρωτογενής τομέας της χώρας και καλεί για μια «συγκροτημένη μεταναστευτική πολιτική» η οποία θα συνδυάζει την ασφάλεια των συνόρων με την εξεύρεση του αναγκαίου εργατικού προσωπικού, μακριά από τον «ελιτισμό» της Νέας Δημοκρατίας και τον «λαϊκισμό» του ΣΥΡΙΖΑ.

Σε Νέα Δημοκρατία, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ επιτίθεται ο Δημήτρης Κουτσούμπας για τη μεταναστευτική πολιτική της χώρας

Ο Δημήτρης Κουτσούμπας αναφέρεται ευθέως στο προσφυγικό ζήτημα μόνο στην έναρξη της πρώτης προεκλογικής περιόδου, στην ομιλία του στη Λέσβο. Στις εκτενείς του αναφορές, στέκεται απέναντι στον ρατσισμό, στο μίσος και στη μετατροπή των νησιών σε «φυλακές προσφύγων», και επιτίθεται σε Νέα Δημοκρατία, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, διότι υιοθετούν εξίσου, όπως ο ίδιος λέει, την «αντιδραστική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Παράλληλα, καταθέτει σειρά μεσοπρόθεσμων προτάσεων και συνδέει το πρόταγμα του σοσιαλισμού με ένα μέλλον χωρίς πόλεμο και προσφυγιά.

Στην πρώτη του ομιλία μετά τη λήξη του εθνικού πένθους, ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ ξεκινά τον λόγο του με αναφορά στην πρόσφατη τραγωδία, λέγοντας πως το κόμμα του αρνείται να συμβιβαστεί «με τη βαρβαρότητα αυτού του συστήματος που έχει μετατρέψει τις θάλασσες της Μεσογείου σε υγρό τάφο για χιλιάδες ξεριζωμένους». Το ναυάγιο περιγράφεται από τον ίδιο ως έγκλημα και συνδέεται με την «Ευρώπη-φρούριο», ενώ κατηγορούνται ξανά τα τρία κόμματα (Νέα Δημοκρατία, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ) για τη μεταναστευτική πολιτική της χώρας.

Ονομαστικές αναφορές από κάθε πολιτικό αρχηγό τη δεύτερη προεκλογική περίοδο

Με το δημογραφικό συνδέει το μεταναστευτικό ζήτημα ο Κυριάκος Βελόπουλος

Ο Κυριάκος Βελόπουλος, σε αντίθεση με ό,τι ίσως θα περίμενε κανείς, δεν είχε ψηλά στην ατζέντα του το μεταναστευτικό ζήτημα. Τη μοναδική φορά που αναφέρεται στο θέμα, το συνδέει με το δημογραφικό και αντιδιαστέλει τη θέση του κόμματός του να δοθούν «κίνητρα για να γεννηθούν Έλληνες» με εκείνους που θέλουν να γεμίσουν τη χώρα με «hotspot» και «με Πακιστανούς, Αφγανούς και Σομαλούς».

Για το θέμα των επαναπροωθήσεων είχε μιλήσει ο Γιάνης Βαρουφάκης κατά την πρώτη προεκλογική περίοδο

Ο Γιάνης Βαρουφάκης αναφέρεται με σαφήνεια στο ζήτημα του μεταναστευτικού σε δύο ομιλίες του κατά την πρώτη προεκλογική περίοδο (υπενθυμίζεται ότι, στο πλαίσιο του παρόντος ερευνητικού έργου, μελετώνται οι προεκλογικές ομιλίες των πολιτικών αρχηγών που εκπροσωπούν τα τελευταία κοινοβουλευτικά κόμματα κάθε φορά και, ως εκ τούτου, δεν αναλύονται οι ομιλίες Βαρουφάκη κατά τη δεύτερη προεκλογική περίοδο). Και στις δύο περιπτώσεις, η αναφορά του εστιάζει στις επαναπροωθήσεις («pushbacks») που, όπως λέει, πραγματοποιούν οι Αρχές, υπό τη διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Η πολιτική αυτή χαρακτηρίζεται από τον ίδιο ως «εγκληματική» και η τελευταία εκλεγμένη κυβέρνηση περιγράφεται ως «ακροδεξιά κυβέρνηση Μητσοτάκη». Στη μοναδική αναφορά προς τον ΣΥΡΙΖΑ, ο Βαρουφάκης καυτηριάζει την υποστήριξη της αξιωματικής αντιπολίτευσης στο ζήτημα του φράχτη στον Έβρο, μιλώντας για «το ύστατο σκαλί στην κόλαση της αναξιοπιστίας».

Συμπερασματικά, το μεταναστευτικό δεν αποτέλεσε σε όλη αυτή τη μακρά προεκλογική περίοδο κεντρικό θέμα για τους πολιτικούς αρχηγούς -σημειώνεται ότι εξετάζονται μόνο οι προεκλογικές ομιλίες των αρχηγών, και όχι άλλες δηλώσεις ή δραστηριότητές τους. Το μεταναστευτικό βρέθηκε, λοιπόν, πολύ χαμηλά στην ιεράρχηση των θεμάτων και οι αναφορές σε αυτό ήταν ανύπαρκτες ή μεμονωμένες. Ο πολιτικός αρχηγός με τις περισσότερες μνείες στο ζήτημα ήταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης, χωρίς, όμως, αυτό να αποτελεί βασικό θέμα του λόγου και της ατζέντας του. Από την άλλη, προκαλεί εντύπωση ότι το μεταναστευτικό ζήτημα απουσίαζε εντελώς από τον προεκλογικό λόγο του Αλέξη Τσίπρα και στις δυο προεκλογικές περιόδους αλλά ακόμη και μετά το τραγικό συμβάν του ναυαγίου. Κλείνοντας, είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι, ακόμα και σε αυτές τις λίγες αναφορές στο μεταναστευτικό ζήτημα στον λόγο των πολιτικών αρχηγών, απουσίαζε η διάσταση της ένταξης των μεταναστών και προσφύγων στην ελληνική κοινωνία.