Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στις 11/6/2025 από το GIJN και αναδημοσιεύεται από το iMEdD με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το αρχικό άρθρο εδώ.
Μετάφραση: Εβίτα Λύκου
Κεντρική φωτογραφία: Shutterstock
Ρεπορτάζ στην πύρινη ζώνη: Συμβουλές από ειδικούς για έκτακτα προβλήματα και μόνιμους κινδύνους
Δύο δημοσιογράφοι με βάση την Καλιφόρνια προσφέρουν καλές πρακτικές, λογιστικές συμβουλές και προληπτικά μέτρα για όσους καλύπτουν δασικές πυρκαγιές.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή επιβαρύνει την ψυχική υγεία των δημοσιογράφων που καλύπτουν το συγκεκριμένο ρεπορτάζ – είτε αυτό γίνεται από την αίθουσα σύνταξης, είτε καλύπτοντας φυσικές καταστροφές ή ακραία καιρικά φαινόμενα στο πεδίο, είτε έχοντας απευθείας τραυματική εμπειρία που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή.
Εξάλλου, η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη παγκόσμια απειλή για τη δημόσια υγεία, σύμφωνα με μεγάλη μελέτη του ιατρικού ακαδημαϊκού περιοδικού The Lancet. Η διευθύντρια του Ινστιτούτου Reuters, Mitali Mukherjee, αναφέρθηκε στην εν λόγω μελέτη πρόσφατα, ενώ συντόνιζε ένα διαδικτυακό σεμινάριο, που διοργανώθηκε από το Δίκτυο Δημοσιογραφίας για το Κλίμα της Οξφόρδης (Oxford Climate Journalism Network, OCJN). Η Mukherjee σημείωσε επίσης: «Εξίσου αληθές είναι ότι η άσκηση της δημοσιογραφίας δεν γίνεται καθόλου πιο εύκολη».
Στο διαδικτυακό σεμινάριο, ο Anthony Feinstein, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, παρουσίασε την πιο πρόσφατη έρευνά του για το θέμα. Ο Feinstein, ο οποίος έχει επίσης δημοσιεύσει μελέτες σχετικά με τη συναισθηματική επιβάρυνση των δημοσιογράφων που κάνουν ρεπορτάζ για τον πόλεμο και εκείνων που κάνουν ρεπορτάζ για την προσφυγική κρίση, διεξήγαγε έρευνα με 268 δημοσιογράφους από 90 χώρες σε μια πρώτη στο είδος της μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο του ρεπορτάζ για την κλιματική αλλαγή στην ψυχική υγεία των δημοσιογράφων.
Χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια σχετικά με την υγεία, κλίμακες αυτοαξιολόγησης της ψυχικής υγείας και τα υφιστάμενα διαγνωστικά κριτήρια για τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και την κατάθλιψη, η έρευνά του κατέληξε σε ορισμένα εντυπωσιακά ευρήματα. Η μεγάλη πλειοψηφία των δημοσιογράφων που ασχολούνται με το ρεπορτάζ για το κλίμα με τους οποίους επικοινώνησε, δήλωσε ότι οι επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στις αίθουσες σύνταξης όπου εργάζονται.
«Όταν ξεκίνησα πριν από 25 χρόνια, εστιάζοντας στον πόλεμο και στην επανάσταση, η κατάσταση ήταν παρόμοια με αυτήν που αντιμετωπίζουμε τώρα με την κλιματική αλλαγή» εξήγησε ο Feinstein. «Ο κόσμος δεν έπαιρνε [τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία] στα σοβαρά. Αλλά τα αξιόπιστα δεδομένα άρχισαν να γέρνουν αλλού την πλάστιγγα».
Ακολούθησε συζήτηση σχετικά με τις επιπτώσεις για τους δημοσιογράφους και τι πρέπει να κάνουν οι αίθουσες σύνταξης για να τους υποστηρίξουν. Στο πάνελ συμμετείχαν η Sharon Chen, αρχισυντάκτρια του Bloomberg Green, η Jhesset O. Enano, ανεξάρτητη δημοσιογράφος για το κλίμα, και ο Diego Arguedas Ortiz, υποδιευθυντής του OCJN.
Ηθική βλάβη
Άλλα βασικά ευρήματα της μελέτης: οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν την κλιματική αλλαγή έχουν υψηλότερα του μέσου όρου επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και συμπτώματα PTSD. Σχεδόν οι μισοί αναφέρουν σοβαρά έως μέτρια συμπτώματα άγχους (48%) και κατάθλιψης (42%), και περίπου ένας στους πέντε δημοσιογράφους (22%) ανέφερε εμφανή συμπτώματα μετατραυματικού στρες – όπως μούδιασμα, παρεμβατικές σκέψεις, αποφυγή καταστάσεων, που υπενθυμίζουν το τραύμα και υπερεγρήγορση – συχνά από την κάλυψη της κλιματικής αλλαγής στο πεδίο, αλλά και λόγω της έκθεσης σε τραυματικά γεγονότα στο περιβάλλον της αίθουσας σύνταξης.
«Όταν εξετάζουμε τη συχνότητα εμφάνισης της διαταραχής μετατραυματικού στρες σε μια ασφαλή χώρα όπως ο Καναδάς, αυτή κυμαίνεται περίπου στο 6%», σημείωσε ο Feinstein. Διαπίστωσε επίσης ότι το 30% των δημοσιογράφων που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν επηρεαστεί άμεσα από την κλιματική αλλαγή – όπως με την απώλεια ενός μέλους της οικογένειάς τους, ενός φίλου ή ενός σπιτιού τους ή με την εκκένωση από περιοχές που επλήγησαν από καταστροφές. Επίσης, ψηλά στη λίστα των πηγών άγχους και ανησυχίας βρίσκονται οι χαμηλοί μισθοί, η έλλειψη πόρων, η παρενόχληση και οι απειλές. Και το 55% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι δεν έχει πρόσβαση σε πόρους για την υποστήριξη της ψυχικής και σωματικής τους υγείας.
Επιπλέον, η έρευνα διαπίστωσε ότι οι δημοσιογράφοι που ασχολούνται με το κλίμα είναι πιθανό να παρουσιάσουν συμπτώματα ηθικής βλάβης – ένα σύνδρομο τραύματος το οποίο ο Feinstein περιέγραψε ως «βλάβη που προκαλείται στη συνείδηση ή στον ηθικό προσανατολισμό ενός ατόμου … όταν αυτό το άτομο διαπράττει, γίνεται μάρτυρας ή αποτυγχάνει να αποτρέψει πράξεις που παραβιάζουν τις δικές του ηθικές ή δεοντολογικές αξίες». Παρόλο που δεν έχει ταξινομηθεί ως ψυχική ασθένεια, ο Feinstein δήλωσε ότι «όταν οι άνθρωποι έχουν υποστεί ηθική βλάβη – και πρόκειται για δημοσιογραφικά δεδομένα – αυτό έχει πραγματικές συνέπειες», όπως αλλοτρίωση από την εργασία, απόσυρση και αποφυγή, σαμποτάζ στις σχέσεις και αυτοθεραπεία με αλκοόλ. «Η θλίψη κάποιων ανθρώπων δεν περνάει» πρόσθεσε.
Ωστόσο, ο Feinstein επεσήμανε και τα θετικά ευρήματα της μελέτης: το 83% των δημοσιογράφων, που συμμετείχαν στην έρευνα, αισθάνονται ότι υπάρχει μια θετική ψυχολογική πτυχή στη δουλειά τους, ενώ λιγότερα καταθλιπτικά συμπτώματα παρουσίασαν οι δημοσιογράφοι που αισθάνονταν ότι η δουλειά τους επηρέαζε τη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή. Και τόνισε ότι η μελέτη δεν αποσκοπούσε στη διαπίστωση αιτιωδών σχέσεων ή στην επίσημη διάγνωση ψυχικών ασθενειών, αλλά στο να μάθουμε από τα δεδομένα, να εξετάσουμε πρακτικές λύσεις και να ευαισθητοποιήσουμε για το θέμα.
Τι μπορούν να κάνουν οι αίθουσες σύνταξης και οι δημοσιογράφοι;
Η συζήτηση εστίασε στα μέτρα που μπορούν να ληφθούν άμεσα από ειδησεογραφικούς οργανισμούς και δημοσιογράφους.
Ορισμένες ανησυχίες μπορούν να μετριαστούν με την αναζήτηση νέων τρόπων παρουσίασης του θέματος ώστε να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στον κόσμο. «Αντιμετωπίζουμε πολλές από αυτές τις καταστροφές και τους κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα σχεδόν σε καθημερινή βάση», δήλωσε ο ανεξάρτητος δημοσιογράφος Jhesset O. Enano με έδρα τη Μανίλα. «Μια μεγάλη πρόκληση είναι: πώς θα συνεχίσουμε να λέμε αυτές τις ιστορίες έτσι ώστε ο κόσμος να εξακολουθεί να τις ακούει και να ενδιαφέρεται;»
Η Sharon Chen του Bloomberg Green σημείωσε ότι οι δημοσιογράφοι της «αισθάνονται καλύτερα όταν νιώθουν ότι η δημοσιογραφία τους βοηθάει κάποιον. Η δημοσιογράφος που αισθανόταν άγχος και στη συνέχεια μοιράστηκε αυτό το άγχος και το μετέτρεψε σε διάλογο με τους αναγνώστες, μπορεί να αισθάνεται και η ίδια καλύτερα επειδή έκανε κάτι γι’ αυτό».
Οι ομιλητές συμφώνησαν ότι, ενώ μπορεί να υπάρχουν υποστήριξη και πόροι για την ψυχική υγεία στη διάθεση των δημοσιογράφων που καλύπτουν πολεμικές συγκρούσεις, η συζήτηση γύρω από την κλιματική αλλαγή και την ψυχική υγεία, ωστόσο, δεν είναι τόσο συνηθισμένη. Ωστόσο, ακόμη και μικροί ειδησεογραφικοί οργανισμοί μπορούν να βελτιωθούν.
«Νομίζω ότι το κυρίαρχο συναίσθημα είναι ότι υπάρχει έλλειψη χώρου και υποστήριξης για να μιλήσουμε γι’ αυτό στις αίθουσες σύνταξης», δήλωσε ο Arguedas Ortiz, υποδιευθυντής του OCJN. «Για μένα, το βασικό μήνυμα εδώ είναι ότι οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί αποτυγχάνουν σε κάτι όταν μας στέλνουν να καλύψουμε την κλιματική αλλαγή για χρόνια και δεκαετίες χωρίς να μας παρέχουν την κατάλληλη υποστήριξη… Αν σπάσεις ένα πόδι κάνοντας τη δουλειά σου, υποθέτω ότι η εταιρεία σου θα σε υποστηρίξει με διάφορους τρόπους, αλλά αυτό δεν συμβαίνει όταν πρόκειται για την κλιματική αλλαγή και την ψυχική υγεία».
Ωστόσο, πρόσθεσε ότι αυτό δεν είναι απαραίτητο να συνεχίσει να συμβαίνει. Οι οργανισμοί μπορούν να λάβουν μέτρα, μικρά ή μεγάλα, για να το αλλάξουν. Ο Arguedas Ortiz επεσήμανε ότι όταν ο Feinstein απευθύνθηκε στις αίθουσες σύνταξης για το πώς να αλλάξουν τα πρωτόκολλα ψυχικής υγείας κατά την κάλυψη του πολέμου και των συγκρούσεων, οι αίθουσες σύνταξης τα άλλαξαν. Ως παράδειγμα για την άποψή του, ο Arguedas Ortiz ανέφερε την HumAngle Media στη Νιγηρία, η οποία διαθέτει μια μικρή ομάδα δημοσιογράφων, αλλά και εσωτερικούς κλινικούς ψυχολόγους που υποστηρίζουν τους δημοσιογράφους οι οποίοι καλύπτουν τις συγκρούσεις.
«Οι οργανισμοί που καλύπτουν την κλιματική αλλαγή… μπορούν να αλλάξουν τα πρωτόκολλα, και αυτό μπορεί να γίνει σε μεγάλη κλίμακα σε μεγάλους οργανισμούς όπως το BBC ή το Bloomberg, που διαθέτουν μεγάλο προϋπολογισμό, αλλά μπορεί να γίνει και σε έναν μικρό οργανισμό», είπε.
Βήματα προς τη συστημική – και προσωπική – αλλαγή
Ο Feinstein σημείωσε ότι υπάρχουν απλοί και φθηνοί τρόποι για την υποστήριξη της ψυχικής υγείας. «Από την εμπειρία μου γνωρίζω ότι λίγη ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει πολύ» είπε. «Μερικές φορές χρειάζονται μόνο μερικές συνεδρίες για να βοηθηθεί ένας δημοσιογράφος… Νομίζω ότι είναι οικονομικά πρόσφορο για τους οργανισμούς να έχουν δημοσιογράφους που είναι λιγότερο πιθανό να πάρουν άδεια από την εργασία τους για λόγους ψυχικής υγείας».
«Ό,τι κι αν λένε οι κυβερνήσεις, ό,τι κι αν λένε οι πολιτικοί και όσο κι αν αρνούνται αυτό το πρόβλημα [της κλιματικής αλλαγής], αν αφιερώνετε χρόνο στον εαυτό σας και φροντίζετε τις σχέσεις σας, τότε κάνετε κάτι για να προστατεύσετε τον εαυτό σας. Αυτό είναι το μήνυμα που πρέπει επίσης να διαδοθεί, κι αυτό δεν απαιτεί πολλά χρήματα» πρόσθεσε.
Επίσης, ο Feinstein εξήγησε ότι είναι χρήσιμο γνωστοί δημοσιογράφοι να μοιράζονται δημόσια τις δικές τους εμπειρίες, έτσι ώστε οι αίθουσες σύνταξης και η διοίκηση να ευαισθητοποιηθούν και να λάβουν το ζήτημα πιο σοβαρά υπόψη τους.
Οι δημοσιογράφοι μπορούν επίσης να πάρουν από μόνοι τους μέτρα για την προστασία της ψυχικής τους υγείας. «Δεν μπορείς να περιμένεις μέχρι να αλλάξει η δομή. Πρέπει να ξεκινήσεις εσύ ο ίδιος τώρα, με ό,τι μπορείς να ελέγξεις» δήλωσε ο Arguedas Ortiz, ο οποίος σημείωσε ότι υπάρχουν δημοσιογράφοι που του έχουν μιλήσει για τη σημασία ενός χώρου για την κοινότητα, όπως το OCJN, ή έχουν δημιουργήσει έναν δικό τους.
«Κάτι που ακούω συχνά είναι η αξία του OCJN ως μιας κοινότητας συναδέλφων που μοιράζονται και συζητούν ιδέες και πώς αυτό μπορεί να μεταφερθεί στις αίθουσες σύνταξης των χωρών των συναδέλφων σας», πρόσθεσε. «Οι κοινότητες αποτελούν έναν θεραπευτικό χώρο… οι άνθρωποι έρχονται σε εμάς και λένε: “Ήρθα για την επιστήμη και την πολιτική, αλλά έμεινα για τον χώρο, το ανήκειν και τους συναδέλφους”».
Ο Feinstein συμφώνησε ότι τα οφέλη της κοινότητας είναι γνωστά στον τομέα της ψυχικής υγείας. «Αν έχετε καλές σχέσεις και ένα υποστηρικτικό δίκτυο, αυτοί είναι ισχυροί προστατευτικοί παράγοντες», εξήγησε. «Αυτό συμβαδίζει με την ευρύτερη βιβλιογραφία για την ψυχική υγεία. Και έξω από τον δημοσιογραφικό χώρο, ακόμη και με σοβαρές ψυχικές ασθένειες όπως η σχιζοφρένεια, αν έχεις καλή ψυχοκοινωνική υποστήριξη γύρω σου, τότε μπορείς να έχεις καλύτερη έκβαση».
Παρακολουθήστε ολόκληρο το βίντεο παρακάτω.
Η Alexa van Sickle, συνεργαζόμενη συντάκτρια του Παγκόσμιου Δικτύου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (Global Investigative Journalism Network, GIJN), είναι δημοσιογράφος με εμπειρία στην ψηφιακή και έντυπη δημοσιογραφία, στις εκδόσεις, στις διεθνείς δεξαμενές σκέψης (think tanks) και στους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Πριν να ενταχθεί στο δυναμικό του GIJN, είχε διατελέσει αρχισυντάκτρια και παραγωγός podcast για το βραβευμένο ταξιδιωτικό περιοδικό Roads & Kingdoms, και συνεργάτης της αδελφής ιστοσελίδας του, Explore Parts Unknown, η ιστοσελίδα της τηλεοπτικής εκπομπής του Anthony Bourdain «Parts Unknown».
