Ρεπορτάζ στη Δυτική Όχθη: Πληροφορίες ασφαλείας και συμβουλές για δημοσιογράφους 

Σύμφωνα με τη μη κερδοσκοπική οργάνωση Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED) που έχει ως έδρα τις ΗΠΑ, το 2022 αποτέλεσε την πιο θανατηφόρα χρονιά στην πρόσφατη ιστορία της Δυτικής Όχθης, με περισσότερους από 120 θανάτους να έχουν καταγραφεί επισήμως τους πρώτους 10 μήνες. Ανάμεσα τους ήταν και η Shireen Abu Akleh, η δημοσιογράφος του Al-Jazeera που έπεσε νεκρή από ισραηλινά πυρά τον Μάιο του 2022, ενώ έκανε ρεπορτάζ από την Τζενίν. 

Η βία συνεχίστηκε και τη φετινή χρονιά, με φόντο την κλιμάκωση των εντάσεων λόγω των μαζικών διαδηλώσεων στο Ισραήλ, των αυξημένων επιδρομών στη Δυτική Όχθη, των συζητήσεων για μια τρίτη ιντιφάντα και των προβλέψεων για μια ενδεχόμενη αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων. 

Η HP Risk Management, μια εταιρεία συμβουλών ασφαλείας που παρέχει τις υπηρεσίες της στην Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων (CPJ), επικοινώνησε για λογαριασμό της CPJ με δημοσιογράφους που βρίσκονται στην περιοχή, προκειμένου να ακούσει τις εμπειρίες τους, να μάθει πού οφείλεται η κλιμάκωση της βίας και να αναλύσει τρόπους προστασίας των εργαζομένων στα ΜΜΕ. 

Μεταξύ των επαγγελματιών που μας μίλησαν ήταν η McKernan, η ανεξάρτητη δημοσιογράφος και παραγωγός με έδρα τη Δυτική Όχθη Haya Abushkhaidem, ο ανταποκριτής της La Croix στο Ισραήλ Nicolas Rouger και ο Noam Shalev, παραγωγός και διευθύνων σύμβουλος της ισραηλινής Highlight Films. 

Αποσπάσματα και συμβουλές ασφαλείας από τις συζητήσεις: 

Ποιες είναι οι κύριες αιτίες πίσω από τη σημερινή έξαρση βίας στη Δυτική Όχθη; 

Οι τέσσερις δημοσιογράφοι συμφώνησαν ότι συχνότητα και η ένταση των συγκρούσεων έχει αυξηθεί δραματικά, αν και πιθανώς δεν έχει φθάσει στα ίδια επίπεδα με αυτά της δεύτερης ιντιφάντα, η οποία εκτιμάται ότι άφησε πίσω της περισσότερους από 4.000 νεκρούς μεταξύ 2000 και 2005. 

Οι δημοσιογράφοι εντόπισαν τρεις βασικούς παράγοντες πίσω από την κλιμάκωση της βίας, οι οποίοι έχουν αυξήσει τους κινδύνους για τους δημοσιογράφους που καλύπτουν την περιοχή: 

• Η αυξανόμενη προκλητικότητα και επιθετικότητα των ισραηλινών εποίκων της Δυτικής Όχθης – ένα αποτέλεσμα της υποστήριξης που αισθάνονται ότι λαμβάνουν από την ακροδεξιά ισραηλινή κυβέρνηση που ανέλαβε καθήκοντα τον Δεκέμβριο του 2022. 
• Η αύξηση στη διαθεσιμότητα πυροβόλων όπλων τόσο μεταξύ των Παλαιστινίων όσο και των Ισραηλινών εποίκων τα τελευταία χρόνια.   
• Η εμφάνιση νέων παλαιστινιακών μαχητικών ομάδων στη Δυτική Όχθη. Οι ομάδες αυτές εμφανίζονται λιγότερο δομημένες και περισσότερο ανεξάρτητες από τις ιεραρχίες εντός της εξασθενημένης Παλαιστινιακής Αρχής. Ως αποτέλεσμα, επικρατεί έντονη αβεβαιότητα στην περιοχή, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε  αύξηση των ενδεχόμενων κινδύνων για τους δημοσιογράφους που βρίσκονται στο πεδίο. 

Τι μέτρα ασφαλείας μπορούν να λάβουν οι εργαζόμενοι των ΜΜΕ που καλύπτουν τη Δυτική Όχθη; 

Όλοι οι δημοσιογράφοι με τους οποίους μιλήσαμε συμφώνησαν ότι η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζουν είναι το ενδεχόμενο να βρεθούν εν μέσω διασταυρούμενων πυρών ή να γίνουν στόχοι τυχαίων πράξεων βίας. Παρόλα αυτά, οι ίδιοι θεωρούν ότι η δραστηριοποίηση δημοσιογράφων στο πεδίο εξακολουθεί να είναι σχετικά ασφαλής, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται ορισμένα βασικά μέτρα ασφαλείας: 

• Η σωστή αξιολόγηση των κινδύνων και η επίγνωση της κατάστασης είναι απαραίτητη τόσο κατά το στάδιο προετοιμασίας όσο και κατά τη διάρκεια μιας αποστολής. Οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν απλώς να περιφέρονται σε μια περιοχή, θεωρώντας ότι η ασφάλειά τους είναι εγγυημένη. (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την προετοιμασία και την αξιολόγηση των κινδύνων, ανατρέξτε στο CPJ’s risk assessment template )
• “Επενδύστε στους ανθρώπους”, τόνισε ο Nicolas Rouger. Στο σημερινό κλίμα, η ενημέρωση για τις τοπικές συνθήκες που επικρατούν και οι επαφές με ανθρώπους στην περιοχή είναι ζωτικής σημασίας. Οι Παλαιστίνιοι και οι ισραηλινές κοινότητες των εποίκων έχουν γίνει ακόμα πιο επιφυλακτικοί απέναντι στους ξένους και τα μέσα ενημέρωσης, καθώς θεωρούν ότι οι δημοσιογράφοι είναι άκρως προκατειλημμένοι. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, οι δημοσιογράφοι να συνεργάζονται με παραγωγούς πεδίου και διαμεσολαβητές (fixers) που διαθέτουν γνώσεις για την περιοχή, είναι αποδεκτοί από τις ντόπιες κοινότητες και μπορούν να εγγυηθούν για τους δημοσιογράφους στον τοπικό πληθυσμό. Ο διαμεσολαβητής θα πρέπει να μιλάει την κατάλληλη γλώσσα (αραβικά ή εβραϊκά) της κοινότητας. Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει επίσης να βεβαιωθούν ότι ο διαμεσολαβητής γνωρίζει καλά τη γεωγραφία της περιοχής, τις θέσεις των βασικών ζωνών συγκρούσεων γύρω από οικισμούς και σημεία ελέγχου και τις δυναμικές που αναπτύσσονται μεταξύ των μαχόμενων δυνάμεων στη διάρκεια των εν εξελίξει συγκρούσεων. .

Οι δημοσιογράφοι που δεν έχουν επαρκείς πόρους για να προσλάβουν έναν διαμεσολαβητή θα πρέπει να μεταβούν αρχικά σε ασφαλέστερο μέρος – κυρίως στη Ραμάλα και τη Βηθλεέμ – με στόχο να αναπτύξουν ένα τοπικό δίκτυο επαφών, ξεκινώντας με συναδέλφους και ανθρώπους από την κοινότητα του ξένου Τύπου. Αυτό θα τους βοηθήσει, στη συνέχεια, να αποκτήσουν ασφαλή πρόσβαση στις επικίνδυνες περιοχές. 

• Οι δημοσιογράφοι που μεταβαίνουν στη Δυτική Όχθη θα πρέπει να λαμβάνουν κάθε μέτρο για να εξασφαλίσουν ότι δεν θα αναγνωριστούν λανθασμένα ως “μαχητές”. Αυτό μπορούν να το πετύχουν διατηρώντας χαμηλό προφίλ, δηλώνοντας ρητά και εμφανώς την ιδιότητά τους ως ξένοι ανταποκριτές ή επιλέγοντας οχήματα με κατάλληλες πινακίδες, που δεν κινούν υποψίες στην εκάστοτε περιοχή.
• Όποτε είναι δυνατόν, οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να μετακινούνται ανά ομάδες στη Δυτική Όχθη και να αποφεύγουν να εργάζονται μεμονωμένα. Αν και ο κίνδυνος απαγωγής είναι πολύ μικρός, η ατμόσφαιρα στην περιοχή είναι εξαιρετικά τεταμένη, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη αστάθεια. Είναι πολύ πιο ασφαλές να βρίσκεστε υπό την προστασία μιας ομάδας.
• Οι δημοσιογράφοι που συνοδεύονται από σύμβουλους ασφαλείας ενδέχεται να θεωρηθούν στρατιωτικά μέλη και να εγείρουν καχυποψίες στους ντόπιους. Όλοι οι δημοσιογράφοι με τους οποίους μιλήσαμε μας είπαν ότι οι σύμβουλοι ασφαλείας θα πρέπει να επιστρατεύονται μόνο σε έκτακτες περιστάσεις. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι Ισραηλινοί σύμβουλοι επιτρέπεται να οπλοφορούν, ενώ οι Παλαιστίνιοι σύμβουλοι δεν διαθέτουν αυτό το προνόμιο. 
• Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να επιδεικνύουν σεβασμό και να μην προκαλούν τους ντόπιους. Θα πρέπει να ζητούν άδεια πριν τραβήξουν φωτογραφίες – όχι μόνο για λόγους ευγένειας, αλλά και λόγω των πιθανών επιπτώσεων για την ασφάλεια των κατοίκων.
• Η δυσπιστία απέναντι στους δημοσιογράφους είναι μεγάλη μεταξύ των κοινοτήτων των εποίκων. Δεδομένου ότι πολλοί εξ αυτών οπλοφορούν, οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν έρχονται σε επαφή μαζί τους, καθώς και όταν εισέρχονται σε οικισμούς – ιδίως στην περιοχή Shilo της βόρειας Δυτικής Όχθης και νότια της Ναμπλούς. 
• Οι ξένοι δημοσιογράφοι έχουν μεγαλύτερη ελευθερία λόγου και μετακίνησης από τους Παλαιστίνιους συναδέλφους τους και οι πιθανότητες να συλληφθούν ή να απελαθούν είναι ελάχιστες. Ωστόσο, η σχετική αυτή ελευθερία που απολαμβάνουν δεν επεκτείνεται και στους Παλαιστίνιους διαμεσολαβητές ή τα μέλη του συνεργείου τους, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη να ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα για την ασφάλεια και την προστασία των τελευταίων. 

Ποια είδη εξοπλισμού είναι απαραίτητα και ποια είναι εκείνα που μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα; 

• Οι δημοσιογράφοι που σκοπεύουν να καλύψουν επιδρομές και συγκρούσεις θα πρέπει να έχουν μαζί τους μπλε αλεξίσφαιρο γιλέκο και κράνος με εμφανή τη σήμανση “PRESS” στο μπροστινό και το πίσω μέρος. Δεν θα πρέπει να φορούν άλλου χρώματος αλεξίσφαιρο γιλέκο, καθώς σε μια τέτοια περίπτωση ενδέχεται να θεωρηθούν λανθασμένα ως μέλη κάποιας φράξιας του στρατού. (Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στον οδηγό της CPJ για τον Εξοπλισμό Ατομικής Προστασίας/PPE).
• Η χρήση δακρυγόνων είναι συχνό φαινόμενο. Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει, ως εκ τούτου, να έχουν πρόσβαση σε κατάλληλες αντιασφυξιογόνες μάσκες και φίλτρα. Σε αντίθετη περίπτωση, θα πρέπει να απομακρύνονται από επικείμενα πεδία συγκρούσεων. Το σχετικό βίντεο της CPJ για δημοσιογράφους που προετοιμάζονται για αποστολές όπου ενδέχεται να γίνει χρήση δακρυγόνων προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες.
• Στις περισσότερες περιοχές της Δυτικής Όχθης, ένα τυπικό κινητό τηλέφωνο με συνδεσιμότητα 3G – και όχι 4G – συνήθως επαρκεί για τη διατήρηση των επικοινωνιών. Αν το επιθυμούν, οι δημοσιογράφοι μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν μια ισραηλινή ή παλαιστινιακή κάρτα SIM, ώστε να εξασφαλίσουν ότι θα έχουν καλύτερο σήμα. Παρόλο που η μεταφορά δορυφορικών τηλεφώνων στη Δυτική Όχθη επιτρέπεται, προς το παρόν δεν είναι απαραίτητη, καθώς το σήμα είναι αρκετά ισχυρό και σπάνια μπλοκάρεται από την ισραηλινή κυβέρνηση, ακόμα και στη διάρκεια επιχειρησιακών ελέγχων.
• Η χρήση τεθωρακισμένων οχημάτων από δημοσιογράφους δεν συνηθίζεται, ωστόσο αυτό μπορεί να αλλάξει αν κλιμακωθούν οι εντάσεις. Τα οχήματα 4X4 είναι η πιο δημοφιλής επιλογή, ενώ κρίνεται σκόπιμο να χρησιμοποιήσετε πινακίδες και αυτοκόλλητα με την ένδειξη “Press”. Ιδανικά, οποιαδήποτε διακριτικά χρησιμοποιήσετε για τη δημοσιογραφική σας ιδιότητα θα πρέπει να έχουν μαγνήτη, για εύκολη εφαρμογή και αφαίρεση. Η αναγνώρισή σας ως δημοσιογράφοι συνήθως ενισχύει την ασφάλειά σας σε παλαιστινιακά εδάφη, ωστόσο μπορεί να είναι προβληματική σε περιοχές με ισραηλινούς εποίκους.  
• Η ισραηλινή κυβέρνηση είναι επιφυλακτική όσον αφορά τη χρήση drone στη Δυτική Όχθη και σε άλλες περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις. Για την εμπορική χρήση drone απαιτείται κυβερνητική άδεια και συνιστάται η χρήση πιστοποιημένων ισραηλινών χειριστών drone, οι οποίοι μπορούν να εξασφαλίσουν τη χορήγηση άδειας απογείωσης drone από τις αρχές και της απαιτούμενης ασφαλιστικής κάλυψης. 

Υπάρχουν περιορισμοί στις μετακινήσεις; 

• Οι ξένοι δημοσιογράφοι μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα από το Ισραήλ προς τη Δυτική Όχθη και γύρω από την περιοχή, ωστόσο θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η παρουσία δυνάμεων ασφάλειας είναι έντονη, ενώ παράλληλα τίθενται συχνά σε ισχύ απρογραμμάτιστοι περιορισμοί στις μετακινήσεις. 

Παρόλο που δεν υπάρχουν σημεία ελέγχου κατά την είσοδο στη Δυτική Όχθη από το Ισραήλ, για να επιστρέψει κανείς από τη Δυτική Όχθη στο Ισραήλ θα πρέπει να περάσει από “συνοριακά” σημεία ελέγχου. Επιπλέον, υπάρχουν διάφορα σημεία ελέγχου γύρω από ισραηλινούς οικισμούς, ενώ πραγματοποιούνται και αιφνίδιοι έλεγχοι στα λεγόμενα “flying checkpoints”, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη τη Δυτική Όχθη. Ορισμένα από αυτά τα σημεία ελέγχου, όπως αυτό μεταξύ Ναμπλούς και Τζενίν, είναι σχετικά μόνιμα, ενώ άλλα στήνονται επί τόπου, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Τα μέλη του ξένου Τύπου συνήθως δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα κατά την διέλευση από τα σημεία ελέγχου, αλλά οι ανταποκριτές θα πρέπει να έχουν μαζί τους την κατάλληλη ταυτότητα, να ακολουθούν όλες τις επίσημες οδηγίες και να είναι προετοιμασμένοι να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με τη φύση της αποστολής τους και τον εξοπλισμό που φέρουν. 

Οι Παλαιστίνιοι δημοσιογράφοι και διαμεσολαβητές μπορούν να διασχίσουν τα “συνοριακά” σημεία ελέγχου μόνο με την κατάλληλη άδεια εισόδου στο Ισραήλ, καθώς και σε περίπτωση που είναι Ισραηλινοί πολίτες ή κάτοικοι. Όλοι οι δημοσιογράφοι, συμπεριλαμβανομένων των Παλαιστινίων, θεωρητικά μπορούν να περάσουν από τα “flying checkpoints”, ωστόσο η χορήγηση άδειας πρόσβασης από την ισραηλινή αστυνομία και τον στρατό δεν θα πρέπει να θεωρείται εγγυημένη.

• Συνιστάται, αλλά δεν απαιτείται, η έκδοση επίσημων δημοσιογραφικών διαπιστευτηρίων για τους ξένους δημοσιογράφους που κάνουν ρεπορτάζ στη Δυτική Όχθη. Μπορείτε να τα προμηθευτείτε τόσο από το Γραφείο Τύπου της ισραηλινής κυβέρνησης όσο και από το Παλαιστινιακό Υπουργείο Πληροφοριών. Οι ανταποκριτές μπορούν να υποβάλουν ηλεκτρονικά αίτηση για να αποκτήσουν το ισραηλινό δημοσιογραφικό πάσο (press pass), ωστόσο είναι υποχρεωμένοι να το παραλάβουν αυτοπροσώπως. 
  
  Συνιστάται ιδιαίτερα στους ξένους δημοσιογράφους να υποβάλουν αίτηση χορήγησης δημοσιογραφικού πάσου από το Ισραήλ. Το δημοσιογραφικό πάσο παρέχει επιπρόσθετη ασφάλεια, καθώς επιβεβαιώνει το προστατευόμενο καθεστώς στο οποίο υπάγεται ο κάτοχός του ως μέλος ξένων μέσων ενημέρωσης, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνει την πρόσβαση σε στρατιωτικούς ή κυβερνητικούς αξιωματούχους και τη διέλευση από τα σημεία ελέγχου – ιδιαίτερα εκείνα που στήνονται στη διάρκεια επιχειρησιακών ελέγχων. 

Οι Παλαιστίνιοι δημοσιογράφοι που ζουν στη Δυτική Όχθη μπορούν να λάβουν διαπίστευση Τύπου από την Παλαιστινιακή Αρχή μέσω του Παλαιστινιακού Συνδικάτου Δημοσιογράφων. Οι παλαιστινιακές διαπιστεύσεις Τύπου παρέχουν πρόσβαση μόνο σε περιοχές υπό τον έλεγχο της Παλαιστινιακής Αρχής και συνήθως δεν διευκολύνουν τις επαφές των Παλαιστινίων δημοσιογράφων με τις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) ή την ισραηλινή αστυνομία. 

Ιατρικά επείγοντα – βασικές πληροφορίες 

• Για την εργασία τους στη Δυτική Όχθη, όλοι οι οργανισμοί μέσων ενημέρωσης θα πρέπει να διαθέτουν ασφάλιση, η οποία καλύπτει επαρκώς τα ιατρικά επείγοντα.
• Οι ιατρικές εγκαταστάσεις στο Ισραήλ και στη Δυτική Όχθη διαθέτουν μεγάλη εμπειρία στην αντιμετώπιση των ιατρικών επειγόντων που συνήθως προκύπτουν σε ζώνες συγκρούσεων. 
• Ο αριθμός έκτακτης ανάγκης τόσο για το Ισραήλ όσο και για τα Παλαιστινιακά Εδάφη είναι το 101 και οι εργαζόμενοι στο τηλεφωνικό κέντρο μιλούν συνήθως αγγλικά. Οι ισραηλινές και παλαιστινιακές υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης διακρίνονται για τον επαγγελματισμό τους, ιδίως όταν πρόκειται για αλλοδαπούς, και συνεργάζονται για τη μεταφορά των ασθενών στο πλησιέστερο νοσοκομείο.
• Αν και έχουν υπάρξει αναφορές περιστατικών όπου ασθενοφόρα αντιμετώπισαν εμπόδια κατά την πρόσβασή τους σε πεδία συγκρούσεων, αυτό δεν είναι συχνό φαινόμενο.

Ψηφιακή ασφάλεια 

• Η CPJ γνωρίζει ότι ο κίνδυνος ψηφιακής παρακολούθησης δημοσιογράφων από την ισραηλινή κυβέρνηση είναι αυξημένος. Παρόλα αυτά, η πρόσβαση στο διαδίκτυο δεν παρεμποδίζεται στη Δυτική Όχθη. 
• Οι ξένοι δημοσιογράφοι θα πρέπει να έχουν κατά νου ότι, ακόμη και αν οι συσκευές τους δεν έχουν παραβιαστεί, τα συστήματα ψηφιακής παρακολούθησης του Ισραήλ στη Δυτική Όχθη είναι ιδιαίτερα προηγμένα και η χρήση τους εκτεταμένη. Ως εκ τούτου, οι πιθανότητες να τελούν υπό παρακολούθηση οι συσκευές Παλαιστινίων με τους οποίους έρχονται σε επαφή οι δημοσιογράφοι είναι μεγάλες.
• Οι δημοσιογράφοι ενδέχεται να υποβληθούν σε έρευνα των ηλεκτρονικών τους συσκευών στο αεροδρόμιο, ιδίως κατά την αναχώρησή τους από το Ισραήλ, γι’ αυτό θα πρέπει να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία ευαίσθητων πληροφοριών. Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στο κιτ ψηφιακής ασφάλειας της CPJ.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους πόρους φυσικής, ψηφιακής και ψυχοκοινωνικής ασφάλειας για τους δημοσιογράφους, επισκεφθείτε τη σελίδα της CPJ για τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.