Illustration accompanying article on gender gap in European street names
Θεματα

Το χάσμα μεταξύ των φύλων στην ονοματοδοσία δρόμων της Ευρώπης ήρθε για να μείνει

Logo of OBC TranseuropaEuropean Data Journalism Network
Μεθοδολογία LAB Δες το άρθρο

Σε 30 από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ευρώπης, οι οδοί με γυναικεία ονόματα αποτελούν μόλις το 9% των δρόμων που είναι αφιερωμένοι σε πρόσωπα. Το χάσμα έχει αρχίσει να μειώνεται σε ορισμένες περιοχές, αλλά η πρόοδος είναι πολύ αργή. Με αυτόν τον ρυθμό, θα χρειαστούν αιώνες για να κλείσει πραγματικά η ψαλίδα.

30 πόλεις
Η ανάλυσή μας καλύπτει τις ακόλουθες πόλεις: Αθήνα, Βαρκελώνη, Βερολίνο, Βρυξέλλες, Βουκουρέστι, Βουδαπέστη, Κισινάου, Κοπεγχάγη, Ντέμπρετσεν, Γκντανσκ, Γένοβα, Κατοβίτσε, Κρακοβία, Κίεβο, Λισαβόνα, Λοτζ, Λυών, Μαδρίτη, Μιλάνο, Παλέρμο, Παρίσι, Πράγα, Ρώμη, Σεβίλλη, Στοκχόλμη, Τορίνο, Βαρσοβία, Βιέννη, Βρότσλαβ και Ζάγκρεμπ. Μπορείτε να εξερευνήσετε τους δρόμους τους εδώ.

Είτε πρόκειται για έναν μεγάλο δρόμο στα περίχωρα μιας μητρόπολης είτε για ένα στενό σοκάκι στο κέντρο της πόλης, στα βόρεια της Σκανδιναβίας ή στη Μεσόγειο, στη δυτικότερη πόλη της Ευρώπης ή στο μαχόμενο Κίεβο, οι δρόμοι σε όλη την Ευρώπη έχουν τουλάχιστον ένα κοινό: τιμούν τους άνδρες πολύ συχνότερα από ό,τι τις γυναίκες.

Σε συνεργασία με άλλα μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet), εξετάσαμε 145.933 δρόμους σε 30 μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις 17 διαφορετικών κρατών-μελών ή υποψήφιων μελών της ΕΕ. Κατά μέσο όρο, το 91% των οδών που αποδίδουν τιμή σε μια προσωπικότητα φέρουν το όνομα κάποιου άνδρα. Στην πόλη με το μικρότερο χάσμα μεταξύ των δύο φύλων -τη Στοκχόλμη-, οι οδοί με ανδρικά ονόματα εξακολουθούν να αντιστοιχούν σε ποσοστό που ξεπερνά το 80%.

Illustration accompanying article on gender gap in European street names
© Sheldon.studio

Διαφορετικές πόλεις, διαφορετικές γυναίκες

Μεταξύ των πόλεων, ωστόσο, υπάρχουν διακυμάνσεις. Αρχικά, σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης, ιδίως στη βόρεια και την κεντρική-ανατολική Ευρώπη, οι δρόμοι δεν συνηθίζεται να αφιερώνονται σε πρόσωπα. Πέρα από τη Στοκχόλμη, οι πόλεις με τις περισσότερες οδούς που φέρουν γυναικεία ονόματα είναι ισπανικές, καθώς και η Κοπεγχάγη -αν και πρέπει να σημειωθεί ότι τα στοιχεία για την Ισπανία είναι διογκωμένα λόγω του μεγάλου αριθμού οδών που φέρουν προσωνύμια της Παναγίας (211 δρόμοι σε μόνο τρεις πόλεις). Αντίθετα, στην Αθήνα, την Πράγα και το Ντέμπρετσεν, επί του συνόλου των οδών που φέρουν ονόματα φυσικών προσώπων, λιγότερο από το 5% των δρόμων φέρουν γυναικεία ονόματα.

Chart showing share of streets named after women out of total streets dedicated to individuals in 30 different European cities
Ποσοστό δρόμων που φέρουν ονόματα γυναικών επί του συνόλου των οδών οι οποίες είναι αφιερωμένες σε φυσικά πρόσωπα.

Το χάσμα δεν κλείνει

Το τεράστιο χάσμα μεταξύ των δύο φύλων στην ονοματοδοσία οδών της Ευρώπης σίγουρα δεν αποτελεί ιδιαίτερη έκπληξη, δεδομένου του επί σειράς αιώνων αποκλεισμού των γυναικών από την εκπαίδευση, τη δημόσια ζωή και την οικονομία. Τα οδοστρώματα τείνουν να αντικατοπτρίζουν τις σχέσεις εξουσίας που ίσχυαν την εποχή που κατασκευάστηκαν οι δρόμοι, πράγμα που για τις περισσότερες πόλεις της ηπείρου μας συνέβη κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα.

  • <iframe src="https://datawrapper.dwcdn.net/PMkim/" height="480" width="100%" allow="fullscreen"></iframe>

Χάρη στις προσπάθειες πολλών ακτιβιστών και διανοουμένων, το φαινόμενο της υπερεκπροσώπησης πλούσιων λευκών ανδρών έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτό σε όλη την Ευρώπη. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν ότι, παρά την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα, ακόμη δεν έχει υπάρξει κάποια σημαντική αλλαγή στην ονοματοδοσία των οδών. Εξετάσαμε τις πρακτικές ονοματοδοσίας και μετονομασίας οδών σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ευρώπης κατά την τελευταία δεκαετία: τα δεδομένα δείχνουν ότι, στο σύνολό τους, οι δήμοι απέχουν πολύ από το να καλύψουν το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων – ορισμένοι, μάλιστα, φαίνεται πως το διαιωνίζουν. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο 2012-2022, το Άμστερνταμ, το Βερολίνο, το Μιλάνο και η Βαλένθια εξακολουθούσαν να αφιερώνουν την πλειονότητα των δρόμων τους σε άνδρες και όχι σε γυναίκες.

«Από το 2017, τηρούμε αυστηρά ίση αναλογία στα δύο φύλα όσον αφορά την ονοματοδοσία οδών, τιμώντας μία νέα γυναίκα για κάθε νέο άνδρα. Ωστόσο, εξακολουθούμε να λαμβάνουμε πολύ περισσότερες προτάσεις για ανδρικά ονόματα -περίπου δέκα φορές περισσότερες από ό,τι για γυναικεία», λέει η Αντονέλα Αμόντιο, η υπεύθυνη υπάλληλος για την ονοματοδοσία οδών στο Μιλάνο. Πάντως, η αυξημένη επίγνωση γύρω από το θέμα έχει σίγουρα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση: η πόλη παρακολουθεί πλέον το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων και έχει δημιουργήσει έναν ειδικό ιστότοπο για την εξερεύνηση τόπων και μνημείων που είναι αφιερωμένα σε εξέχουσες γυναικείες προσωπικότητες και τη ζωή τους.

Η επίτευξη ισότητας μεταξύ των δύο φύλων, όμως, φαίνεται πως δεν θα επαρκούσε για να καλυφθεί το ήδη υπάρχον χάσμα. Ακόμα και αν αφιερώναμε στις γυναίκες τους περισσότερους –ή και όλους– τους νέους δρόμους που κατασκευάζονται στις πόλεις, αυτό δεν θα ήταν αρκετό, καθώς οι ευρωπαϊκές πόλεις δεν αναπτύσσονται με τους ίδιους ρυθμούς που αναπτύσσονταν παλαιότερα. Οι νέοι δρόμοι που κατασκευάζονται ετησίως ανέρχονται σε μόλις μερικές δεκάδες. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 42.900 περισσότεροι δρόμοι που φέρουν το όνομα ανδρών από ό,τι γυναικών στις πόλεις που μελετήσαμε. Ακόμα και αν δίναμε σε όλους τους νέους δρόμους γυναικεία ονόματα, θα χρειάζονταν αιώνες για να γεφυρωθεί το χάσμα.

Επιπλέον, ορισμένοι ακαδημαϊκοί και ακτιβιστές επισημαίνουν ότι οι νέοι δρόμοι που είναι αφιερωμένοι σε γυναίκες τείνουν να βρίσκονται σε περιφερειακές περιοχές και σε γειτονιές όπου οι γυναίκες αυτές έχουν μικρή ορατότητα. Αντίθετα, τα ανδρικά ονόματα συνεχίζουν να φιγουράρουν στους σημαντικότερους δρόμους και πλατείες στις καρδιές των πόλεων. Για παράδειγμα, μια μελέτη του 2021 για τους δρόμους των Βρυξελλών έδειξε ότι «όσο πιο ψηλά ανεβαίνει κανείς στην ιεραρχία των δρόμων, τόσο λιγότερα γυναικεία ονόματα συναντά».

Πώς μπορεί να υπάρξει πρόοδος;

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι μια συστηματική μετονομασία των υφιστάμενων δρόμων θα μπορούσε να εξαλείψει το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων. Δεν θα ήταν καθόλου πρακτικό να μετονομαστούν εκατοντάδες χιλιάδες διευθύνσεις και κάτι τέτοιο θα προκαλούσε τεράστια σύγχυση. Μια πιο βιώσιμη στρατηγική θα ήταν να διερευνηθούν άλλοι τρόποι απόδοσης φόρου τιμής στις γυναίκες σε δημόσιους χώρους, όπως η ονοματοδοσία σχολείων, πάρκων ή συγκοινωνιακών κόμβων με το όνομά τους.

Είναι βέβαιο πως το ζήτημα είναι πολύπλοκο και δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί με μια ενιαία λύση, ωστόσο θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε συμμετοχικές και «από των κάτω προς τα πάνω» προσεγγίσεις, καθώς αυτές φαίνεται ότι είναι πιθανότερο να φέρουν μια πραγματική αλλαγή. Η Ρίκα Σαφρανί, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λόμπι Γυναικών, συμφωνεί: «Είναι πολύ σημαντικό οι τοπικές κυβερνήσεις να συνεργάζονται με την κοινωνία των πολιτών όταν αποφασίζουν για τα ονόματα των οδών, και ίσως είναι χρήσιμο να ζητείται και η γνώμη του κόσμου. Σε ορισμένες συνοικίες της Βουδαπέστης, για παράδειγμα, μπορεί κανείς να ψηφίσει για την ονοματοδοσία οδών». Πράγματι, η αναζήτηση λύσεων «από τη βάση στην κορυφή» μπορεί να πυροδοτήσει έναν πολύτιμο διάλογο που θα επανεξετάσει τις κοινωνικές αξίες. Από την άλλη, οι καθοδικές προσεγγίσεις (από πάνω προς τα κάτω) στην ονοματοδοσία οδών, είναι πιο πιθανό να εργαλειοποιηθούν από τοπικούς πολιτικούς για την προώθηση δημοσίων σχέσεων παρά να δράσουν καταλυτικά, ώστε να επέλθει ουσιαστική αλλαγή.

Όπως παρατηρεί η Σαφρανί, «θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να συνδέσουμε αυτές τις καλές πρακτικές και να ενθαρρύνουμε τη διάδοσή τους από τη μια περιοχή στην άλλη. Θα ήταν πολύ χρήσιμο αν η ΕΕ μπορούσε να συμβάλει στην προώθηση και ανταλλαγή τέτοιων καλών πρακτικών». Το Mapping Diversity, το έργο του EDJNet σχετικά με την ονοματοδοσία των δρόμων, έχει σχεδιαστεί για να διευκολύνει τις δημόσιες και συμμετοχικές συζητήσεις σχετικά με τις ανισότητες μεταξύ των δύο φύλων και την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στους δημόσιους χώρους, παρέχοντας λεπτομερή και συγκριτικά δεδομένα σε πρωτοφανή κλίμακα. Οι τοπικές κοινότητες μπορούν πλέον να επωφεληθούν από τα ανοιχτά δεδομένα, για να ενισχύσουν την εκπροσώπηση των γυναικών. Για να μάθετε περισσότερα, επισκεφθείτε το MappingDiversity.eu.


Για περισσότερες αναλύσεις, επισκεφθείτε τη διαδικτυακή εφαρμογή που υλοποιήθηκε υπό τον συντονισμό του OBC Transeuropa για το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet).


Μετάφραση: Ανατολή Σταυρουλοπούλου

Η παρούσα δημοσίευση αποτελεί αποτέλεσμα μετάφρασης από το iMEdD Lab. To πρωτογενές άρθρο των Lοrenzo Ferrari και Alice Corona δημοσιεύθηκε αρχικά από το OBC Transeuropa στις 6 Μαρτίου 2023 και, στη συνέχεια, από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet), υπό τον τίτλο «The gender gap in Europe’s street names is here to stay».

Η διαδικτυακή εφαρμογή MappingDiversity.eu είναι έργο που υλοποιήθηκε υπό τον συντονισμό του OBC Transeuropa για το EDJNet και αρχικά δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο 2023. Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξή της έγινε από το Sheldon.studio. Στο έργο συμμετείχαν και συνέβαλαν οκτώ δημοσιογραφικοί οργανισμοί-μέλη του EDJNet, μεταξύ των οποίων και το iMEdD: OBC Transeuropa, BiQdata/Gazeta Wyborcza, Denik Referendum, Divergente, El Orden Mundial, EUrologus/HVG, iMEdD, Voxeurop.