Ένα βροχερό απόγευμα Παρασκευής τον Νοέμβριο του 2024, καθόμουν στο πίσω μέρος μιας αίθουσας συνεδριάσεων στον Βόλο και παρακολουθούσα τους 12 εκπαιδευόμενους δημοσιογράφους από τέσσερις διαφορετικές ηπείρους να απέχουν λίγα λεπτά από την ολοκλήρωση του τελευταίου δια ζώσης τμήματος του προγράμματος «Εισαγωγή στην Ερευνητική Δημοσιογραφία», το οποίο υλοποιείται από κοινού από το ideas zone του iMEdD και το Παγκόσμιο Δίκτυο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας. Όλοι τους ήταν κουρασμένοι αλλά λαμπεροί, με τα τετράδιά τους γεμάτα σημειώσεις και τους φορητούς υπολογιστές τους γεμάτους με νέα εργαλεία, έτοιμοι να γιορτάσουν.
Για μία εβδομάδα, βρέθηκαν σε αυτή τη μικρή πόλη της κεντρικής Ελλάδας, συμμετέχοντας σε εντατικά μαθήματα σε τομείς όπως το OSINT, οι περιβαλλοντικές έρευνες, η δημοσιογραφία δεδομένων και η συντακτική διαδικασία. Είχαν προηγηθεί 10 εβδομάδες διαδικτυακών μαθημάτων με πλούσιο πρόγραμμα που τους εισήγαγε σε τεχνικές έρευνας.
Η ομάδα των 12 δημοσιογράφων επέστρεψε στα γραφεία τους σε όλο τον κόσμο – Αλβανία, Αζερμπαϊτζάν, Μπαγκλαντές, Βραζιλία, Μπουρούντι, Ελλάδα, Ιορδανία, Ινδονησία και Ζάμπια – με νέες γνώσεις έτοιμες να εφαρμοστούν στα ρεπορτάζ τους. Μια εκ των δημοσιογράφων μού εκμυστηρεύτηκε ότι την προηγούμενη ημέρα, μετά από ένα εντατικό σεμινάριο για τη δημοσιογραφία δεδομένων, είχε μείνει ξάγρυπνη στο δωμάτιό της μέχρι νωρίς το πρωί, καθώς ήθελε να πειραματιστεί με κάτι που είχε μάθει (πίνακες pivot, φανταστείτε!).
Ένας νέος οδηγός για την ερευνητική δημοσιογραφία
Το Διεθνές Δίκτυο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (Global Investigative Journalism Network) σε συνεργασία με το iMEdD δημιούργησαν τον οδηγό «Εισαγωγή στην Ερευνητική δημοσιογραφία», που έγραψαν μερικοί από τους κορυφαίους ερευνητές δημοσιογράφους στον κόσμο.
Δεν μπορώ να μην αναλογιστώ το βάρος αυτής της αντίφασης: μοιάζει σαν να μην χρειαζόμασταν ποτέ τη δημοσιογραφία -για να ενεργεί ως τέταρτη εξουσία, να θέτει τους ισχυρούς προ των ευθυνών τους, να αποκαλύπτει την αδικία και την ανισότητα και να φέρνει στο φως αποκρυμμένες πληροφορίες που το κοινό έχει δικαίωμα να γνωρίζει. Και ποτέ δεν υπήρχαν τόσα πολλά τεχνολογικά εργαλεία στη διάθεσή μας για να κάνουμε σωστή, διεξοδική έρευνα.
Ωστόσο, οι παραδοσιακές αίθουσες σύνταξης συρρικνώνονται, οι πόροι μειώνονται, οι πλατφόρμες κυριαρχούν και η δημοσιογραφία αγωνίζεται να εμπλέξει τους πολίτες που είτε έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους είτε έχουν εξαντληθεί από έναν κατά τα φαινόμενα συνεχή χείμαρρο δυσάρεστων ειδήσεων.
Πρόκειται πραγματικά για μια κρίση – τόσο υπαρξιακή όσο και κρίση πίστης. Λάβετε υπόψη σας ότι τα συμφέροντα που αντιστέκονται στον έλεγχο, διαθέτουν πλέον πρωτοφανή εργαλεία για να αντεπιτεθούν.
Αυτή η δύσκολη μάχη δεν μπορεί πλέον να δοθεί με αποσπασματικό τρόπο μέσα από τα τείχη της αίθουσας σύνταξης, ακόμη και αυτών των (πρώην) μεγαθήριων. Οι πληροφορίες πρέπει να μοιράζονται, οι ερευνητικές ομάδες πρέπει να υπερβαίνουν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί πρέπει να συνεχίσουν να ακμάζουν, με έμφαση στη δέσμευση. Ταυτόχρονα, οι ερευνητές δημοσιογράφοι πρέπει να είναι δύο φορές πιο διαφανείς από οποιονδήποτε εξετάζουν όσον αφορά τη χρηματοδότησή τους και τις συγκρούσεις συμφερόντων. Χωρίς το κοινό, λειτουργούμε σε κενό αέρος – ακόμη και αν κατά καιρούς πετυχαίνουμε νίκες. Κατά κάποιον τρόπο, οι 12 εκπαιδευόμενοι στον Βόλο ανέδειξαν φυσικά την πιο σημαντική πτυχή: έγιναν μια δεμένη ομάδα, που υπόσχεται μελλοντικά από κοινού εγχειρήματα και διασυνοριακές έρευνες. Ενσάρκωσαν την απόλυτη προϋπόθεση για να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει η σημερινή ποιοτική δημοσιογραφία: τη συνεργασία.
