Για πολλούς δημοσιογράφους, το Substack προσφέρει ελευθερία, προοπτική για οικονομική βιωσιμότητα και τη δυνατότητα να φτιάξεις τη δική σου κοινότητα. Μιλήσαμε με δημοσιογράφους που γράφουν στην πλατφόρμα για τους λόγους που στράφηκαν εκεί, τις προσδοκίες, τα πλεονεκτήματα και τις «παγίδες».
Εικονογράφηση: Ευγένιος Καλοφωλιάς
Πώς το νεανικό κοινό αλλάζει τις ειδήσεις
Στο TEDx Patras, η Mitali Mukherjee υπογράμμισε την απομάκρυνση των νέων από τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς, παροτρύνοντάς τα ΜΜΕ να προσπαθήσουν να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη.
Η γελοιογραφία στον Τύπο: Από το πενάκι στο ΑΙ (και πάλι πίσω)
Μπορεί το AI να σχεδιάσει σάτιρα; Τέσσερις σκιτσογράφοιεξηγούν γιατί πιστευουν τελικά πως η απάντηση είναι, προς το παρόν, «όχι».
Ο Γκέιμπ Φλάισερ (Gabe Fleisher) ξεκίνησε το δικό του ανεξάρτητο δημοσιογραφικό newsletter με τον τίτλο «Wake Up to Politics», όταν ήταν ακόμα δέκα χρόνων, με έναν και μόνο συνδρομητή: τη μητέρα του. Το 2024, δεκατρία χρόνια μετά το ξεκίνημά του και έχοντας πάρει το πτυχίο του στην Πολιτική Επιστήμη και τη Δημοσιογραφία από το Πανεπιστήμιο Τζόρτζταουν στην Ουάσινγκτον, βρέθηκε μπροστά σε ένα δίλημμα: να στραφεί στην παραδοσιακή μιντιακή βιομηχανία ή να παραμείνει ανεξάρτητος. Ήταν εκείνη τη στιγμή που τον πλησίασε η ομάδα του Substack, η οποία —όπως θα πει σήμερα ο ίδιος ο Φλάισερ— «ενδιαφερόταν, κατά κάποιον τρόπο, να φέρει τη “woke” πολιτική» στην πλατφόρμα. Έκτοτε, το «Wake Up to Politics» ζει στο Substack και ο Φλάισερ, που πλέον μετρά περισσότερους από 60.000 ακόλουθους, το αντιμετωπίζει ως πλήρη απασχόληση.
Άλλωστε, η πλατφόρμα υπόσχεται την ανεξαρτησία των εκδόσεων, και μάλιστα επί πληρωμή για τους δημιουργούς.
«Εμείς πιστεύουμε ότι το δημοσιογραφικό περιεχόμενο έχει εγγενή αξία και ότι δεν χρειάζεται να προσφέρεται δωρεάν. Πιστεύουμε ότι αυτό που διαβάζεις έχει σημασία», έγραφαν οι Κρις Μπεστ (Chris Best) και Χέιμις Μακένζι (Hamish McKenzie), εκ των ιδρυτών του Substack, τον Ιούλιο του 2017. Το άρθρο τους, με τον τίτλο «Ένα καλύτερο μέλλον για τα νέα» είχε δημοσιευθεί στην τότε νέα τους πλατφόρμα και απευθυνόταν τόσο σε δημοσιογράφους όσο και στο κοινό: Οι δημοσιογράφοι γράφουν για αυτά που τους ενδιαφέρουν και οι αναγνώστες, με μια μικρή οικονομική συνεισφορά, λαμβάνουν το περιεχόμενο που τους ενδιαφέρει, απαγκιστρωμένοι από το μοντέλο πληρωμής μέσω των διαφημίσεων.
Σήμερα, τη στιγμή που όλο και περισσότεροι επαγγελματίες ξεκινούν τις δικές τους εκδόσεις, η αυτοέκδοση είναι συνυφασμένη με το φορμάτ του newsletter, δηλαδή ενός σύντομου ενημερωτικού δελτίου το οποίο έρχεται κατευθείαν στο προσωπικό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο των συνδρομητών του. Παράλληλα, οκτώ χρόνια μετά την ίδρυσή του, το Substack είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στον δημοσιογραφικό κόσμο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτοέκδοση σημαίνει newsletter και Substack σημαίνει αυτοέκδοση.
Πώς λειτουργεί το Substack
Το περιεχόμενο που δημοσιεύεται στο Substack συνήθως έχει τη μορφή κειμένου μεγάλης φόρμας. Η πλατφόρμα επιτρέπει τη δημοσίευση πρόσθετου περιεχομένου όπως podcast, βίντεο και άλλους λογαριασμούς που προτείνονται από τον παραγωγό περιεχομένου, ή αλλιώς «Συγγραφέα» (Writer). Το περιεχόμενο προβάλλεται είτε μέσω της κεντρικής σελίδας, η οποία θυμίζει όλο και περισσότερο το feed οποιασδήποτε άλλης πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης, είτε αποστέλλεται στον χρήστη μέσω email.
Καθένας μπορεί να χρησιμοποιεί την πλατφόρμα δωρεάν. Παρ’ όλα αυτά, όταν κάποιος Συγγραφέας επιλέγει να παρέχει περιεχόμενο μέσω συνδρομητικού πακέτου, τότε η πλατφόρμα κρατά το 10% της εκάστοτε συναλλαγής. Το ίδιο το Substack επικοινωνεί αυτή τη σχέση ως «Πραγματική ανεξαρτησία: Πλήρης κυριότητα επί του περιεχομένου και της λίστας των συνδρομητών. Δημιούργησε μια κοινότητα. Κράτησε το 90% των εσόδων». Φυσικά, οι Συγγραφείς έχουν την επιλογή να παρέχουν αποκλειστικά δωρεάν, μεικτό, ή αποκλειστικά συνδρομητικό περιεχόμενο.
Γιατί αυτοέκδοση και γιατί στο Substack;
H Πρίτι Πάτναϊκ (Priti Patnaik) είναι ερευνήτρια δημοσιογράφος, επικεντρώνεται στον τομέα της παγκόσμιας υγείας και έχει τη βάση της στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου εδρεύει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αλλά και περισσότεροι από 200 οργανισμοί που σχετίζονται με την υγεία. Ξεκίνησε τη δική της έκδοση στο Substack, με τον τίτλο «Geneva Health Files», στην αρχή της πανδημίας το 2020, όταν η Γενεύη αποτέλεσε επίκεντρο των εξελίξεων. Αυτά που άλλοτε ήταν υπερβολικά «τεχνικά» για τους αναγνώστες, όπως έλεγαν στην Πάτναϊκ οι αρχισυντάκτες της, αφορούσαν πια ολόκληρο τον πλανήτη. Τότε ήταν που η Πάτναϊκ αποφάσισε να γράφει αυτόνομα για όσα θεωρούσε σημαντικά, χωρίς να εξαρτάται από τη γνώμη της αρχισυνταξίας της.
Εάν θέλεις να έχεις αντίκτυπο ή να επιφέρεις κάποια αλλαγή, πρέπει να είσαι συνεπής και να παρέχεις πραγματικά υψηλής ποιότητας πληροφορίες.
Πρίτι Πάτναϊκ
Άρχισε να δημοσιεύει τα πρώτα της κείμενα στο WordPress, όμως ήξερε ήδη, από τα χρόνια της ως ελεύθερη επαγγελματίας (freelancer), πως έπρεπε να βρει μακροπρόθεσμα ένα οικονομικά βιώσιμο μοντέλο. Ήταν και ο λόγος που δεν είχε επιχειρήσει να αναπτύξει τη δική της έκδοση νωρίτερα. «Ήταν πάντα πολύ δύσκολο να δουλεύεις ανεξάρτητα, να έχεις, δηλαδή, τη δική σου εκδοτική πρωτοβουλία», αναφέρει η Πάτναϊκ στο iMEdD. «Το 2016–2017 μου έλεγαν “α, χρειάζεσαι ένα διοικητικό συμβούλιο, χρειάζεσαι χρηματοδότες”». Το Substack, όμως, έλυσε αυτό το πρόβλημα. Λίγους μήνες μετά την πρώτη της ανεξάρτητη δημοσίευση, έφερε το Geneva Health Files στην πλατφόρμα όπου και φιλοξενείται εδώ και πέντε χρόνια. Στο διάστημα αυτό, έχει συγκεντρώσει περίπου 7.000 αναγνώστες από όλον τον κόσμο και οι συνδρομές από το Substack αποτελούν ένα μεγάλο μέρος των εσόδων της έκδοσης. «Τουλάχιστον οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι έχουν πλέον τη δυνατότητα να αξιοποιούν οικονομικά τη δημοσιογραφική τους εξειδίκευση και να αναπτύσσουν το κοινό τους», προσθέτει.
Το Substack επέτρεψε στην Πάτναϊκ την απαιτούμενη ελευθερία. «Η εκδοτική απόφαση, σχετικά το τι θα γράψω και πώς θα το γράψω, μου ήταν πολύ σαφές ότι έπρεπε να γίνεται με συνέπεια, ώστε να δημιουργήσω μια κοινότητα και ένα σώμα δουλειάς. Εάν θέλεις να έχεις αντίκτυπο ή να επιφέρεις κάποια αλλαγή, πρέπει να είσαι συνεπής και να παρέχεις πραγματικά υψηλής ποιότητας πληροφορίες, τηρώντας τα αυστηρότερα δημοσιογραφικά πρότυπα. Ως ελεύθεροι επαγγελματίες, δεν έχουμε το περιθώριο να αποφασίζουμε τι θέλουμε να δημοσιεύσουμε, χωρίς φόβο ή προνομιακή μεταχείριση».
Η συντακτική ελευθερία είναι που κρατά και τον Φλάισερ στην πλατφόρμα. Θέλει να γράφει αυτά που τον ενδιαφέρουν με λεπτομέρειες, ακόμα και αν αυτό σημαίνει πως ένα άρθρο θα πάρει τη μορφή μεγαλύτερου και μακροχρόνιου εγχειρήματος. Η πρόσφατη ανάλυση που έγραψε για το πολυσέλιδο «Μεγάλο Όμορφο Νομοσχέδιο» (Big Beautiful Bill) του Αμερικανικού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, δημοσιεύτηκε σταδιακά στο newsletter του, σε πέντε μέρη.
Tο κοινό που έχω θέλει να διαβάζει αυτά που γράφω και έχει επιλέξει να εγγραφεί στο newsletter, επειδή υπάρχει κάποια ταύτιση. Έχει την εμπιστοσύνη ότι, πατώντας το κουμπί εγγραφής, θα βρει πράγματα που θα το ενδιαφέρουν.
Γκέιμπ Φλάισερ
«Ακούω από δημοσιογράφους περισσότερο συστημικών εκδόσεων: “Θα ήθελα πολύ να γράψω ένα άρθρο σαν αυτό, αλλά η αρχισυνταξία δεν θα μου το επέτρεπε ποτέ”. Απλώς δεν θα μπορούσαν να το κάνουν, γιατί δεν θεωρούν ότι θα ενδιέφερε τον κόσμο, δεν πιστεύουν ότι θα έφερνε αρκετά κλικ», λέει ο Φλάισερ στο iMEdD και συνεχίζει: «Και πιστεύω ότι το Substack προσφέρει τη δυνατότητα να αλλάξει λίγο αυτή η δομή των κινήτρων, καθώς το κοινό έχει —σε μεγαλύτερο βαθμό— επιλέξει από μόνο του να παρακολουθεί. Προφανώς, δεν είναι τόσο μεγάλο κοινό όσο αυτό που έχουν τα περισσότερα συστημικά μέσα. Ωστόσο, το κοινό που έχω θέλει να διαβάζει αυτά που γράφω και έχει επιλέξει να εγγραφεί στο newsletter, επειδή υπάρχει κάποια ταύτιση —όχι απαραίτητα στις πεποιθήσεις, καθώς το newsletter είναι ακομμάτιστο, αλλά στα ενδιαφέροντα. Έχει την εμπιστοσύνη ότι, πατώντας το κουμπί εγγραφής, θα βρει πράγματα που θα το ενδιαφέρουν. Και αυτό σου δίνει την ελευθερία να πεις “ας γίνουμε σπασικλάκια. Θα ασχοληθούμε πολύ με τις λεπτομέρειες και θα γράψουμε μια σειρά άρθρων με πολλά μέρη, που σε ένα μεγαλύτερο μέσο θα φαινόταν υπερβολικά δυσνόητη”. Αλλά εγώ το κάνω και κάνουμε αυτό το ταξίδι μαζί. Και στον κόσμο αρέσει πολύ και ενθουσιάζεται πολύ».
Αυτό το εξειδικευμένο κοινό αναζητούν και οργανισμοί όπως το Παγκόσμιο Δίκτυο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (Global Investigative Journalism Network —GIJN), το οποίο δημοσιεύει (και) στο Substack. «Τα newsletter γίνονται πιο περιζήτητα, επειδή υπάρχει τόσος μεγάλος όγκος πληροφοριών και περιεχομένου εκεί έξω που είναι δύσκολο να παρακολουθείς τα πάντα. Και, με αυτόν τον τρόπο, μπορείς να έχεις περισσότερο έλεγχο και μια πιο προσωποποιημένη επιλογή του είδους των πληροφοριών που θέλεις να λαμβάνεις και οι οποίες είναι σχετικές με σένα», μας αναφέρει η Τζοάνα Ντεμάρκο (Joanna Demarko), Υπεύθυνη Οπτικού Υλικού και Newsletter στο GIJN. Ο οργανισμός διατηρεί μεγάλο αριθμό διαφορετικών newsletter τα οποία του επιτρέπουν να απευθύνει σημαντικές ιστορίες στο αντίστοιχο κοινό που ενδιαφέρεται κάθε φορά.
Πριν από έναν χρόνο ξεκίνησαν την έκδοση «How They Investigated» στο Substack. «Το Substack μας φάνηκε καλή ιδέα, επειδή τα τελευταία δύο χρόνια έχουν υπάρξει αλλαγές στα social media […] Παρατηρήσαμε ότι είχε γίνει μια δημοφιλής πλατφόρμα για newsletter μέσα στη δημοσιογραφική κοινότητα», σημειώνει η Ντεμάρκο.
Τα newsletter γίνονται πιο περιζήτητα, επειδή υπάρχει τόσος μεγάλος όγκος πληροφοριών και περιεχομένου εκεί έξω που είναι δύσκολο να παρακολουθείς τα πάντα.
Τζοάνα Ντεμάρκο
Πράγματι, οι δημοσιογράφοι που πλέον διατηρούν τις δικές τους, διαφορετικές μεταξύ τους, εκδόσεις στην πλατφόρμα είναι πολλοί. Ενδεικτικά, ο Ίαν Ουρμπίνα (Ian Urbina) και το πολυμεσικό και πολυδιάστατο The Outlaw Ocean Project δίνει το «παρών» και στο Substack. O Ράιαν Γκριμ (Ryan Grim), μαζί με τον Τζέρεμι Σκάχιλ (Jeremy Scahill —εκ των ιδρυτών του The Intercept) και τη Ναυσικά Ρένερ (Nausicaa Renner), έχουν ξεκινήσει την ανεξάρτητη, ερευνητική έκδοση DropSite News, που φιλοξενείται στην πλατφόρμα και βάζει στο μικροσκόπιο εξουσίες, συγκρούσεις και το σημείο τομής τους. Στο Substack διατηρούν τις αυτοεκδόσεις τους και άλλοι βετεράνοι δημοσιογράφοι, όπως η Τίνα Μπράουν (Tina Brown) που έχει βρεθεί στην αρχισυνταξία, μεταξύ άλλων, του Vanity Fair και του The New Yorker, και —φυσικά— ο πολυβραβευμένος Σέιμουρ Χερς (Seymour Hersh), για τον οποίο το βραβείο Πούλιτζερ το 1970 για την αποκάλυψη της Σφαγής του Μι Λάι στο Βιετνάμ ήταν μόνο η αρχή.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να υποστηρίξουν ή να υπονομεύσουν τη δημοκρατία –εξαρτάται από τον σχεδιασμό τους
Ο σχεδιασμός μιας πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας αόρατος πιλότος που κατευθύνει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι περισσότερες μεγάλες πλατφόρμες βελτιστοποιούν τον σχεδιασμό τους με γνώμονα το κέρδος.
Η αμφιλεγόμενη πλευρά της πλατφόρμας
Παρά τη δημοφιλία της, μια σειρά αμφιλεγόμενων επιλογών συνοδεύει το όνομα της πλατφόρμας. Μια απλή διαδικτυακή αναζήτηση, όπως «γιατί φεύγω από το Substack», επιστρέφει αναρτήσεις από δεκάδες δημιουργούς περιεχομένου της πλατφόρμας –και όχι μόνο από δημοσιογράφους.
Το μεγαλύτερο σκάνδαλο ήρθε τον Νοέμβριο του 2023, όταν μια έρευνα του The Atlantic αποκάλυψε newsletters ρατσιστών και νεο-ναζιστών. «Καθώς η πλατφόρμα παίρνει ένα ποσοστό από τα έσοδα των συνδρομών, αυτό σήμαινε ότι η Substack κέρδιζε χρήματα από εξτρεμιστές», ανέφερε σε σχετικό ρεπορτάζ το The Atlantic. Μάλιστα, όταν πολλοί συγγραφείς της πλατφόρμας ζήτησαν να μη φιλοξενούνται ανάλογες δημοσιεύσεις, ο Χέιμις Μακένζι, με blog post του, αρχικά επικαλέστηκε τα μεγαλύτερα δεινά που μπορεί να προκαλέσει η λογοκρισία.
Παράλληλα, η πλατφόρμα άρχισε όλο και περισσότερο να μοιάζει με μέσο κοινωνικής δικτύωσης, εισάγοντας λειτουργίες όπως προτάσεις συνδρομών, ενημερωτικά email και το Substack Notes, που θυμίζουν tweet ή thread. Πρόσφατα, στα μέσα Αυγούστου 2025, ανάμεσα στα νέα της ημέρας του Substack, έγινε γνωστή η συμμετοχή της Apple ως μεσάζοντα στις πληρωμές των συνδρομητών, αυξάνοντας έτσι το ποσό που θα πληρώνουν οι χρήστες ή μειώνοντας το μερίδιο που λαμβάνει ο εκάστοτε συγγραφέας. Όλα αυτά είναι επεισόδια που κάνουν όλο και περισσότερους να στέκονται πιο σκεπτικοί απέναντι στην πλατφόρμα. Πολλοί στρέφονται σε ανάλογες πλατφόρμες δημοσίευσης, όπως το Ghost και το Beehiiv.
Για μικρές εκδόσεις, όπως της Πάτναϊκ, όλα αυτά πρέπει να λαμβάνονται διαρκώς υπόψη.
Εν τέλει για ποιον «δουλεύουμε» και γιατί μένουμε;
Η ίδια η Πάτναϊκ αναφέρει ότι πλατφόρμες τύπου Substack διευκολύνουν τους δημοσιογράφους και πως, ακόμα και αν θα το ήθελε, είναι δύσκολο να χτίσει κανείς μια εντελώς ανεξάρτητη ιστοσελίδα: «Απαιτεί οικονομικούς πόρους, χρόνο, καθώς και την πρόσληψη ανθρώπων που θα είναι αφιερωμένοι στη λειτουργία μιας αξιόπιστης τεχνολογικής υποδομής. Δεν είναι τόσο απλό να μετακινηθείς αλλού· πρέπει να σκεφτείς το στήσιμο του newsletter, τον τρόπο πληρωμής, τους κινδύνους και όλα όσα θα μπορούσαν να πάνε στραβά με τη φιλοξενία μιας ανεξάρτητης δημοσιογραφικής επιχείρησης —από τη λογιστική και τεχνολογική πλευρά, μέχρι το πώς και το πού φιλοξενείται το περιεχόμενο», εξηγεί η Πάτναϊκ στο iMEdD.
Οι συνδρομές στο newsletter αποτελούν μεγάλο μέρος των εσόδων του Geneva Health Files, όμως δεν είναι η μοναδική πηγή χρηματοδότησης. Παράλληλα, η Πάτναϊκ αναφέρει: «Πρέπει επίσης να πω ότι [η πλατφόρμα] είναι ακριβή. Επομένως, αξιολογούμε συνεχώς από επιχειρηματική άποψη την παρουσία μας στο Substack. Εξετάζουμε προσεκτικά αυτά τα ζητήματα, ιδίως επειδή είμαστε ήδη πέντε χρόνια στην πλατφόρμα και έχουμε δημιουργήσει κοινό. Έχει επιχειρηματικό νόημα η παρουσία μας σε μια πλατφόρμα; Κάθε επαγγελματίας των μέσων ενημέρωσης πρέπει να είναι συνειδητοποιημένος σχετικά με αυτήν την επιλογή […]».
Όταν γράφω εγώ, στέλνω κατευθείαν στα εισερχόμενα των ανθρώπων. Είναι ακριβώς δίπλα στα email από τους φίλους τους, από την οικογένειά τους, από τους συναδέλφους τους […] Δεν νιώθουν ότι διαβάζουν κάτι απρόσωπο που δεν καταλαβαίνουν.
Γκέιμπ Φλάισερ
Εν τέλει, οι πλατφόρμες αυτοέκδοσης, όπως το Substack, αποτελούν ένα «αναγκαίο κακό» για τους δημοσιογράφους. Η ευκολία στη χρήση και το συνδρομητικό μοντέλο επιτρέπουν στους επαγγελματίες των μέσων να καταπιαστούν με τα θέματα που τους ενδιαφέρουν, να «χτίσουν» το κοινό τους και να κερδίσουν μόνοι τους την εμπιστοσύνη του, με έναν τρόπο που προσφέρει προοπτική οικονομικής βιωσιμότητας. Θυμίζει την παλιά σχέση των αναγνωστών με τις εφημερίδες, μια σχέση που, όπως αναφέρεται και στο Reuters Digital News Report το 2025, οι μεγάλοι οργανισμοί έχουν χάσει. Για τον Φλάισερ αυτή η σχέση είναι σημαντική: «Όταν γράφω εγώ, στέλνω κατευθείαν στα εισερχόμενα των ανθρώπων. Είναι ακριβώς δίπλα στα email από τους φίλους τους, από την οικογένειά τους, από τους συναδέλφους τους», λέει και συμπληρώνει: «Οι αναγνώστες, μόλις το εντάξουν στη ρουτίνα τους, δεν νιώθουν ότι διαβάζουν κάτι απρόσωπο που δεν καταλαβαίνουν. Είναι σαν να πίνουν τον καφέ τους και διαβάζουν τι έχει να πει ο Γκέιμπ εκείνη την ημέρα. Δημιουργούνται οι συνδέσεις που οδηγούν στην αφοσίωση και στην εμπιστοσύνη. Κάτι που, προφανώς, πολλοί οργανισμοί [μέσων ενημέρωσης] δυσκολεύονται να πετύχουν».
