Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύθηκε από το Bellingcat στις 26/10/2023 και αναδημοσιεύθηκε από το iMEdD κατόπιν άδειας. Η αναδημοσίευση του απαιτεί άδεια από τον εκδότη. Σε περίπτωση ασυμφωνίας μεταξύ των μεταφράσεων, υπερισχύει η αρχική πηγή.
Σε περιόδους κρίσης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται από εικόνες, βίντεο και τολμηρούς ισχυρισμούς. Αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο για ερευνητές όπως εμείς, αλλά εξουθενωτικό για το ευρύ κοινό που προσπαθεί να πληροφορηθεί για τα γεγονότα.
Στο Bellingcat, με χαρά προσφέρουμε εργαλεία και μέσα στο κοινό μας, που το παρακινούν να σκέφτεται κριτικά σχετικά με τις πηγές που βρίσκει στο διαδίκτυο. Σε αυτόν τον σύντομο οδηγό, σας παραθέτουμε ορισμένες συμβουλές σχετικά με το τι πρέπει να εξετάζετε όταν έρχεστε αντιμέτωποι με πληθώρα υλικού και ισχυρισμών.
Δείτε πώς μπορείτε να διαχωρίσετε τα γεγονότα από τη μυθοπλασία βάσει πραγματικών, πρόσφατων παραδειγμάτων εσφαλμένης πληροφόρησης.
1. Να Είστε Επιφυλακτικοί
Αντιμετωπίστε όλα τα πλάνα και τους ισχυρισμούς με επιφύλαξη. Μερικές φορές πραγματικό υλικό μπορεί να συσχετιστεί με ψευδείς ισχυρισμούς και το αντίστροφο.
Για παράδειγμα, σε μια από τις τελευταίες έρευνές μας, το Bellingcat διαπίστωσε ότι αεροπορική επιδρομή που καταγράφηκε σε viral βίντεο σημειώθηκε κοντά στη διασταύρωση των οδών Αλ Ρασίντ και Μπεϊρούτ, περίπου στις συντεταγμένες 31.516746, 34.428689, πίσω από τον δικτυωτό πυλώνα που φαίνεται στο βίντεο και δεν έπληξε την εκκλησία που αναφέρεται σε διάφορες αναρτήσεις.
Η εκκλησία κατέρριψε επίσης τους ισχυρισμούς περί της επίθεσης στο Facebook.
Η ίδια περιοχή δέχθηκε επίθεση σε μεταγενέστερη ημερομηνία, στις 19 Οκτωβρίου 2023, και δύο αίθουσες συγκεντρώσεων στο κτίριο της εκκλησίας υπέστησαν ζημιές.
Στη διαδικασία εντοπισμού υλικού που σχετίζεται με το viral βίντεο που υποτίθεται ότι δείχνει την τοποθεσία της εκκλησίας, το Bellingcat βρήκε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τα χτυπήματα έγιναν σε πυκνοκατοικημένες περιοχές κοντά σε πολλά σχολεία. Η ενίσχυση του ψευδούς ισχυρισμού περί της εκκλησίας, ως εκ τούτου, μπορεί να έχει συγκαλύψει μια πραγματική παραβίαση.
Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την κατάρριψη των ισχυρισμών εδώ.
Γεωεντοπισμός επιθέσεων της Χαμάς εναντίον ισραηλινών πολιτών
Το Bellingcat ανέλυσε υλικό από τις τοποθεσίες δύο επιθέσεων σε κιμπούτζιμ –μία στο Κερέμ Σαλόμ και μία στο Σούφα– που βιντεοσκοπήθηκε από μαχητές για να επαληθεύσει τα πλάνα και τις λεπτομέρειες της επίθεσης.
2. Σκεφτείτε Κριτικά
Ιδιαίτερα για μεγάλους, εμπρηστικούς ισχυρισμούς. Όταν εμφανίζονται μεγάλες ειδήσεις, βλέπουμε πολλά πλάνα που ανακυκλώνονται να δημοσιεύονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα πλάνα που ανακυκλώνονται αφορούν υλικό από άλλες συγκρούσεις ή χρονικές περιόδους που δημοσιεύονται σαν να προέρχονται από το τρέχον γεγονός.
Συχνά λεπτομέρειες στα πλάνα, όπως η σήμανση ή άλλες λεπτομέρειες στο περιβάλλον, μπορούν να δώσουν στοιχεία για την πραγματική ώρα ή τον τόπο λήψης του βίντεο.
Για παράδειγμα: Το France 24 έχει επανειλημμένα καταρρίψει ένα βίντεο που συχνά προβάλλεται από ευρωπαϊκές ακροδεξιές ομάδες, το οποίο υποτίθεται ότι δείχνει μετανάστες στο Καλαί να πετούν πέτρες σε έναν αυτοκινητόδρομο. Το βίντεο είναι στην πραγματικότητα από μια διαμαρτυρία στο Ισραήλ, αφότου η αστυνομία πυροβόλησε έναν Αιθίοπα Εβραίο, η οποία πυροδότησε στο Ισραήλ μια έξαρση του κινήματος Black Lives Matter τον Ιούλιο του 2019. Το France 24 προσδιόρισε με γεωεντοπισμό το περιβάλλον και τις σημάνσεις στον δρόμο σε έναν αυτοκινητόδρομο στο Ισραήλ, μακριά από το Καλαί της Γαλλίας, όπου επανειλημμένα υποστηρίζεται ότι έχει τραβηχτεί το βίντεο.
3. Ελέγξτε την Πηγή
Οι υπεύθυνοι ερευνητές αναφέρουν πάντα την πηγή του υλικού που μοιράζονται ή αναλύουν. Πολύ συχνά πλάνα γίνονται viral χωρίς να αναφέρεται καμία πηγή –πόσο μάλλον η αρχική. Να είστε προσεκτικοί εάν η πηγή του βίντεο ή του ισχυρισμού είναι ασαφής.
Η απλή επαλήθευση της αναφερόμενης πηγής μπορεί συχνά να καταρρίψει γρήγορα τυχόν ύποπτους ισχυρισμούς. Για παράδειγμα, τα βίντεο του TikTok που κοινοποιούνται εκ νέου σε άλλες πλατφόρμες, έχουν συνήθως υδατογράφημα με το username του αρχικού χρήστη.
Για παράδειγμα, το 2022 έγινε viral το βίντεο ενός υποτιθέμενου δημοσιογραφικού ρεπορτάζ. Στο βίντεο, ένας δημοσιογράφος στέκεται μπροστά σε μια σειρά από «σάκους πτωμάτων» και μιλάει για τη ρωσική «στρατιωτική επιχείρηση» με αμερικανική προφορά, ενώ η λεζάντα γράφει «Υπουργείο Υγείας της Ουκρανίας: 57 νεκροί, 169 τραυματίες σε όλη την Ουκρανία καθώς η Ρωσία εξαπολύει επίθεση». Κατά τη διάρκεια του ρεπορτάζ, το άτομο που βρίσκεται μέσα στο σάκο πτωμάτων πίσω από τον δημοσιογράφο αρχίζει να κινείται. Το βίντεο κοινοποιήθηκε συνοδευόμενο από ποικίλους ισχυρισμούς, από το ότι οι νεκροί επιστρέφουν στη ζωή μέχρι κατηγορίες ότι οι ουκρανικές αρχές σκηνοθετούν θανάτους για να ενισχύσουν την υποστήριξη υπέρ τους.
Στοιχειώδης έλεγχος των γεγονότων θα δείξει σε κάθε νοήμων άτομο ότι αυτό το υλικό δεν έδειχνε αυτό που ισχυριζόταν. Μια γρήγορη αναζήτηση στο Google του ονόματος του δημοσιογράφου αποδεικνύει ότι ουδέποτε έχει μεταδώσει ένα τέτοιο περιστατικό. Μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας χρησιμοποιώντας ένα στιγμιότυπο οθόνης από το βίντεο αποκαλύπτει ότι το ειδησεογραφικό ρεπορτάζ προέρχεται παραποιημένο από την κάλυψη μιας διαμαρτυρίας για το κλίμα στην Αυστρία τον Φεβρουάριο του 2022. Στο βίντεο είχε προστεθεί ψεύτικος ήχος, ο οποίος μπορούσε εύκολα να συγκαλυφθεί από το γεγονός ότι το στόμα του δημοσιογράφου δεν φαινόταν καθώς εκείνος φορούσε μάσκα. Το Associated Press κατέρριψε αυτόν τον ισχυρισμό και ο έλεγχός γεγονότων που πραγματοποίησε βρίσκεται τώρα συνδεδεμένος με την αρχική παραπλανητική ανάρτηση στο Facebook.
4. Να Θυμάστε ότι Ίδια Τοποθεσία δεν Σημαίνει Ίδιο Περιστατικό
Ακόμη και αν τα πλάνα προέρχονται από την περιοχή, αυτό δεν σημαίνει ότι αφορούν το ίδιο γεγονός.
Ένας απλός τρόπος για να το ελέγξετε είναι να χρησιμοποιήσετε την αντίστροφη αναζήτηση εικόνας του Google σε στιγμιότυπα βίντεο για να δείτε αν έχουν κοινοποιηθεί στο παρελθόν.
Για παράδειγμα, ο Chris Osieck, συνεργάτης του Bellingcat, διαπίστωσε ότι αυτό το βίντεο που υποτίθεται ότι δείχνει πυρά από ρουκέτες στην Παλαιστίνη τον Οκτώβριο γυρίστηκε πράγματι στη Λωρίδα της Γάζας, αλλά ότι είναι από τις 13 Μαΐου 2023.
Εντόπισε μια παλαιότερη εμφάνιση του υλικού με την ένδειξη ότι απεικονίζει την καταστροφή του σπιτιού της οικογένειας Ζαανίν στην ίδια περιοχή. Η επίθεση αυτή ήταν μέρος των συγκρούσεων που σημειώθηκαν τον Μάιο του 2023.
5. Να Αντιλαμβάνεστε τη Χειραγώγηση και τα Προϊόντα Τεχνητής Νοημοσύνης
Όταν όλα τα πλάνα ή οι φωτογραφίες που σχετίζονται με ένα γεγονός γίνονται viral, συχνά εμφανίζονται λογαριασμοί που διακινούν παραποιημένες ή εντελώς ψεύτικες εικόνες. Τα δωρεάν και εύκολα προσβάσιμα εργαλεία παραγωγής εικόνων με χρήση τεχνητής νοημοσύνης έχουν καταστήσει πλέον ταχύτερη και πιο διαδεδομένη τη δημιουργία αυτού του είδους περιεχομένου.
Αν και δεν είναι πάντα ακριβή, εργαλεία όπως το aiornot.com μπορούν να βοηθήσουν στη γρήγορη διάψευση τέτοιων ισχυρισμών.
Για παράδειγμα, τον Μάρτιο του 2022 κυκλοφόρησε ένα βίντεο που υποτίθεται ότι έδειχνε τον πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι να λέει στους Ουκρανούς στρατιώτες να «καταθέσουν τα όπλα» και να ισχυρίζεται ότι είχε αποφασίσει να «παραδώσει το Ντονμπάς» σε ρωσικό έλεγχο. Πολλά μέσα ενημέρωσης και ο ίδιος ο Ζελένσκι κατέρριψαν αυτό το βίντεο. Παρακολουθώντας το βίντεο, βλέπει κανείς ότι το κεφάλι του μοιάζει δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με το σώμα του. Η φωνή του είναι επίσης πιο αργή και βαθιά από ό,τι στις κανονικές του ομιλίες.
6. Να Είστε Προσεκτικοί με τους Κρατικούς Παράγοντες, οι Οποίοι Μερικές Φορές Κοινοποιούν Σκηνοθετημένο ή Αναξιόπιστο Υλικό
Σε περιόδους συγκρούσεων, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο κρατικοί παράγοντες να διατυπώνουν υπονοούμενα περί κακοπιστίας εκ μέρους των αντιπάλων τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εμφανίζονται στο διαδίκτυο σκηνοθετημένα βίντεο.
Για παράδειγμα, τον Μάρτιο του 2023, κυκλοφόρησε ένα βίντεο από κάμερα αυτοκινήτου που υποτίθεται ότι έδειχνε έναν Ουκρανό στρατιώτη να κακοποιεί έναν ρωσόφωνο Ουκρανό πολίτη. Φιλορωσικές πηγές και το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας κοινοποίησαν το βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, το Bellingcat και άλλοι οξυδερκείς παρατηρητές προσδιόρισαν με γεωεντοπισμό το υλικό στο εσωτερικό της ελεγχόμενης από τη Ρωσία περιοχής. Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την ιστορία εδώ.
7. Να Ξέρετε ότι, Μερικές Φορές, οι Ειδησεογραφικοί Οργανισμοί Κάνουν Λάθος
Όταν εντοπίζετε νέους ισχυρισμούς σχετικά με οπτικό υλικό, να αναζητάτε πάντα μια δευτερεύουσα πηγή στα μέσα ενημέρωσης, ιδανικά μια πηγή που έχει λάβει τις πληροφορίες αυτόνομα και ανεξάρτητα από την πρώτη πηγή. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί και οι εξέχουσες φυσιογνωμίες μπορεί μερικές φορές να χρησιμοποιούν αποσπάσματα ο ένας από τον άλλον ως πηγές πληροφοριών (δείτε ένα παράδειγμα που βρήκαμε εδώ) και μερικές φορές τα στάδια επαλήθευσης παραλείπονται.
Ένα διάσημο παράδειγμα είναι το παρακάτω: το 2019, το ABC News μετέδωσε ένα ψεύτικο βίντεο στις εκπομπές «World News Tonight» και «Good Morning America». Το βίντεο υποτίθεται ότι τους είχε σταλεί από έναν έμπιστο σύνδεσμο και ισχυριζόταν ότι έδειχνε τον τουρκικό στρατό να βομβαρδίζει Κούρδους αμάχους σε μια συριακή συνοριακή πόλη. Οι θεατές παρατήρησαν ότι έμοιαζε απίστευτα με ένα βίντεο στο YouTube από ένα σκοπευτήριο στο Κεντάκι που ονομάζεται Knob Creek. Τα πλάνα είχαν τροποποιηθεί ελαφρώς, αλλά οι χρονικές ακολουθίες των δύο βίντεο ταίριαζαν. Το ABC εξέδωσε ανακοίνωση και κατέβασε το βίντεο από το πρόγραμμα αναμετάδοσής του.
8. Προστατέψτε την Ψυχική σας Υγεία
Η παρακολούθηση υλικού από εμπόλεμες ζώνες μπορεί να προκαλέσει ψυχικά τραύματα.
Να είστε προσεκτικοί όταν βλέπετε άγνωστο υλικό. Σε περιόδους συγκρούσεων κυκλοφορεί σχεδόν πάντα άφθονο και άκρως δυσάρεστο περιεχόμενο.
Πάντα να διερωτάστε σας αν υπάρχει πραγματικός λόγος που πρέπει να δείτε αυτό το υλικό. Οργανώσεις όπως το Bellingcat διαθέτουν ομάδες ερευνητών που έχουν εκπαιδευτεί να παρακολουθούν τέτοιου είδους υλικό και διαθέτουν θεραπευτική υποστήριξη για να τους βοηθήσει. Αν βρείτε κάτι που χρήζει προσοχής, μπορείτε να το μοιραστείτε με μια αξιόπιστη πηγή ειδήσεων αντί να το δείτε και να το προβάλλετε μόνοι σας.
Εάν είστε ερευνητής ανοικτού κώδικα, μπορείτε να βρείτε τον οδηγό του Bellingcat που εξηγεί τρόπους για την καλύτερη προστασία της ψυχικής σας υγείας κατά την άσκηση αυτού του καθήκοντος εδώ. Το Dart Center διαθέτει επίσης αξιόλογες πληροφορίες σχετικά με τον κίνδυνο επακόλουθου τραύματος.