Ανησυχητικά τα δεδομένα από την ανάλυση των λυμάτων της Αττικής, που παρουσιάστηκαν κατ’ αποκλειστικότητα στους ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος την Τετάρτη 21 Απριλίου με θέμα «Χρήση Ουσιών: Μια Πανδημία μέσα στην Πανδημία».
Τρεις φορές έχει αυξηθεί η χρήση κοκαΐνης από την αρχή της πανδημίας έως και τον Μάρτιο του 2021, σύμφωνα με στοιχεία του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που προέκυψαν από την ανάλυση των λυμάτων στο Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων της Ψυττάλειας (ΚΕΛΨ). «Η καταγραφή της χρήσης της κοκαΐνης μάς είχε προβληματίσει από το πρώτο lockdown. Μάλιστα, τότε είχαμε συμφωνήσει με τους συνεργάτες μας ότι θα συνεχίσουμε για ολόκληρο το 2020, κάθε μέρα, να λαμβάνουμε δείγματα, ώστε να δούμε πώς θα εξελιχθεί αυτό το φαινόμενο» σημείωσε ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, Νίκος Θωμαΐδης, ο οποίος εδώ και δύο δεκαετίες αναλύει τα λύματα της πρωτεύουσας.
Η επιδημιολογία των λυμάτων επιτρέπει στους επιστήμονες να παρακολουθούν σε σχεδόν πραγματικό χρόνο τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, φαρμάκων αλλά και άλλων προϊόντων, από τον γενικό πληθυσμό. Η παρακολούθηση ψυχότροπων και ναρκωτικών ουσιών στα λύματα της Αττικής ξεκίνησε το 2010, σχεδόν ταυτόχρονα με την υπογραφή του πρώτου μνημονίου, και συνεχίζεται έως και σήμερα. Η ανάλυση των δεδομένων αυτού του διαστήματος καταδεικνύει ότι σε περιόδους κοινωνικής έντασης και οικονομικής πίεσης, η χρήση νόμιμων ή παράνομων ουσιών αυξάνεται.
Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στους ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ, τα οποία καλύπτουν το διάστημα από το 2010 έως και τον Μάρτιο του 2021, δείχνουν ανησυχητική αύξηση στην κατανάλωση κοκαΐνης. Εστιάζοντας συγκεκριμένα στην περίοδο της πανδημίας, τον Μάρτιο του 2019 η κατανάλωση ήταν 482 γρ. την ημέρα, ενώ στο πρώτο lockdown τον Μάρτιο του 2020, φτάσαμε σε διπλασιασμό (804 γρ/ημέρα) και στο δεύτερο lockdown τον Νοέμβριο σε τετραπλασιασμό, δηλαδή 1.837 γρ. ημερησίως. Η αύξηση συνεχίστηκε φτάνοντας τον Μάρτιο του 2021 σε 2.396 γρ. ημερησίως, κατανάλωση πέντε φορές υψηλότερη από τον Μάρτιο του 2019. Εξετάζοντας τα δεδομένα ανά έτος από το 2010, προκύπτει ότι το 2020 είναι η χρονιά με τη μεγαλύτερη χρήση κοκαΐνης την τελευταία δεκαετία.
Πατήστε «κλικ» επάνω στο γράφημα και πατήστε SPACE κάθε φορά, για να δείτε την οπτικοποίηση των δεδομένων. Για να δείτε το γράφημα από την αρχή, φορτώστε ξανά τη σελίδα. Το γράφημα μπορείτε να το δείτε μόνο από υπολογιστή.
«Στο πρώτο lockdown, συσχετίσαμε την αύξηση της χρήσης κοκαΐνης με τον εγκλεισμό, στα πρώτα αυστηρά περιοριστικά μέτρα και τη μείωση της δραστηριότητας, η οποία ενδεχομένως να συσχετίζεται με την αύξηση χρήσης κάποιων διεγερτικών ουσιών, όπως η κοκαΐνη. Στη συνέχεια, υπήρξε ύφεση που συνοδεύτηκε με την άρση των περιοριστικών μέτρων, αλλά από τον Σεπτέμβριο έως και σήμερα παρακολουθούμε αύξηση στα λύματα σε πραγματικό χρόνο, η οποία συσχετίζεται με την αύξηση κατασχέσεων ναρκωτικών ουσιών και την αύξηση συλλήψεων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και πανευρωπαϊκά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι έχει αλλάξει ενδεχομένως η διακίνηση αυτής της ουσίας» τονίζει ο κ. Θωμαΐδης.
Τον Μάρτιο του 2021 καταγράφηκε η μεγαλύτερη κατανάλωση αντικαταθλιπτικών σε σχέση με τη χρονιά πριν από την πανδημία
«Ο όρος “ναρκωτικά”, ο οποίος έχει επικρατήσει στην αγοραία διάστασή του, αποτελεί έναν μη δόκιμο όρο», δηλώνει ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Κοινωνιολόγος και Υπεύθυνος Τομέα Έρευνας του ΚΕΘΕΑ ξεκαθαρίζοντας ποιες είναι οι λεγόμενες ψυχότροπες ουσίες. «Στην πραγματικότητα οι ψυχοδραστικές ουσίες έχουν την ικανότητα να παρεμβαίνουν και να αλλοιώνουν την εγκεφαλική λειτουργία. Με την έννοια αυτή, δεν είναι μόνο ναρκωτικές ουσίες. Υπάρχουν διεγερτικές, κατασταλτικές, αναλγητικές, παραισθησιογόνες και υπνωτικές ουσίες. Καθεμία από αυτές τις κατηγορίες έχει εντελώς διαφορετική επίδραση».
Τα δεδομένα για άλλες ουσίες, όπως η αμφεταμίνη και η μεθαμφεταμίνη, δείχνουν επίσης αυξητικές τάσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Συγκεκριμένα, για τη μεθαμφεταμίνη υπάρχει σταδιακή αύξηση της χρήσης της από το 2010 έως και το 2021. Πρόκειται για μια παράνομα διακινούμενη ουσία, για την οποία καταγράφεται σχετικά χαμηλή χρήση στην Ελλάδα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, υπάρχει συνεχής αύξηση από χρόνο σε χρόνο.
«Για να αντιμετωπίσουμε την αβεβαιότητα της πανδημίας, καταφεύγουμε σε κάτι που εμείς θεωρούμε βέβαιο, ότι εμείς θα ανακουφιστούμε μέσα από αυτή τη διαδικασία χρήσης διάφορων ουσιών» επισήμανε ο κ. Θωμαΐδης, ο οποίος αναφέρθηκε επίσης στην κατανάλωση αλκοόλ στην πανδημία. «Παρατηρούμε ότι, είτε έχει κάποιος πρόβλημα είτε όχι, οι πωλήσεις του αλκοόλ έχουν εκτοξευτεί, σε ολόκληρο τον κόσμο. Βλέπουμε, επίσης, αύξηση στα συνταγογραφούμενα. Μιλάμε για αντικαταθλιπτικά, αλλά και αγχολυτικά και ηρεμιστικά. Υπήρξε άνοδος 30%, ειδικά στην αρχή της πανδημίας. Αυξήθηκε η χρήση συνθετικών ουσιών, άρα και οι υπερβολικές δόσεις στις ΗΠΑ αλλά και η χρήση μεθαμφεταμίνης, επειδή φτιάχνεται σε τροχόσπιτα στη μέση του πουθενά» δήλωσε ο Fred Muench, Κλινικός Ψυχολόγος και Πρόεδρος του οργανισμού «Partnership to End Addiction» στη Νέα Υόρκη, ο οποίος αναφέρθηκε στη διεθνή διάσταση του προβλήματος.
Κατακόρυφη αύξηση κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών και ηρεμιστικών
Εξίσου ανησυχητικά είναι τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν για τη χρήση ηρεμιστικών και αντικαταθλιπτικών, με τον Μάρτιο του 2021 να σημειώνεται το υψηλότερο ποσοστό κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών σε σχέση με πριν από την πανδημία, τόσο σε πολύ γνωστά ηρεμιστικά (με συστατικά όπως οι ουσίες Οξαζεπάμη και Αλπραζολάμη) όσο και συνολικά στα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.
Πατήστε πάνω σε κάθε ουσία για να δείτε το αντίστοιχο γράφημα.
Η Οξαζεπάμη είναι μια ουσία που ανήκει στις βενζοδιαζεπίνες. Συνταγογραφείται κυρίως για την αντιμετώπιση του άγχους και εμπεριέχεται στα υπναγωγά και αγχολυτικά φάρμακα. Αντίστοιχη ουσία είναι και η Αλπραζολάμη, η χρήση της οποίας είχε μεγάλη αύξηση στο δεύτερο κύμα της πανδημίας. Αυτές οι κατηγορίες ψυχοτρόπων ουσιών, πριν από το 2012 ανιχνεύονταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα στα λύματα της Αττικής. Από το 2012 έως το 2014, όμως, έγινε μία δραματική αλλαγή στη χρήση αυτών των κατηγοριών. Η έρευνα του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, σύμφωνα με τον κ. Θωμαΐδη, τότε έδειξε ότι συσχετίζονται συστηματικά και ισχυρά με κοινωνικο-οικονομικά μεγέθη, όπως είναι η ανεργία και η μείωση του εισοδήματος και πολλά άλλα. Αυτό οδήγησε τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι υπάρχει άμεση συσχέτιση αυτού που βλέπουμε στα λύματα με την κοινωνική, οικονομική και ψυχολογική και ψυχιατρική κατάσταση του πληθυσμού.
Η ανάλυση των δεδομένων δείχνει ότι για την Οξαζεπάμη η χρήση της σχεδόν διπλασιάστηκε, με τον Μάρτιο του 2020 να καταγράφεται κατανάλωση 1.056 γρ. ανά ημέρα ενώ τον Μάρτιο του 2021, 1.843 γρ. ανά ημέρα. Η Αλπραζολάμη που αποτελεί και το πιο γνωστό είδος ηρεμιστικού, όπως φαίνεται και στο παραπάνω γράφημα σημειώνει κατακόρυφη αύξηση. Ραγδαία και η αύξηση των αντικαταθλιπτικών με τον Μάρτιο του 2019 να καταγράφεται χρήση 3.700 γρ. ανά ημέρα, έναν χρόνο μετά 5.494 γρ. και τον Μάρτιο του 2021 6.053 γρ. ανά ημέρα.
«Δεν είναι ηθικό το ζήτημα της χρήσης ουσιών. Δεν είναι παραβατικό ή μη παραβατικό. Έχει να κάνει με μια προσωπική επιλογή που κάποιος θα κάνει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πάντα η ανάπτυξη της προβληματικής χρήσης αποτελεί επιλογή», δήλωσε ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος αναφερόμενος στους ανθρώπους που κάνουν χρήση ουσιών αλλά και στο θέμα των χρηστών χρήστες της διπλανής πόρτας – ένα θέμα συνήθως ταμπού για την κοινωνία. Σχολιάζοντας την έννοια της αβεβαιότητας με την οποία είναι εξοικειωμένοι οι φυσικοί επιστήμονες και τον αντίκτυπο που έχει στην καθημερινότητά του, ο Νίκος Θωμαΐδης ανέφερε: «Αν συνειδητοποιήσουμε ότι σε οποιαδήποτε κρίση κάνουμε, υπάρχει αβεβαιότητα, θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε κατάσταση με έναν άλλο τρόπο. Η ζωή η ίδια εμπεριέχει αβεβαιότητα και, αν αυτό μπορούσαμε να το διδάξουμε στα παιδιά και τους ανθρώπους ως δυτική κοινωνία, ίσως να είχαμε λύσει το πρόβλημα των εξαρτήσεων αλλά και πάρα πολλά άλλα προβλήματα».
Οι ΔΙΑΛΟΓΟΙ του ΙΣΝ, που επιμελείται και συντονίζει η Άννα-Κύνθια Μπουσδούκου, υλοποιούνται με τη δημοσιογραφική επιμέλεια του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD (incubator for Media Education and Development).