H ανάλυση των στοιχείων για την υποστελέχωση των ΜΕΘ COVID, τη θνησιμότητα και την πληρότητα στο ΕΣΥ

Οι πηγές των δεδομένων

Για την ανάλυση σχετικά με την (υπο)στελέχωση των ΜΕΘ COVID-19, χρησιμοποιούνται πρωτογενή στοιχεία, από 51 ΜΕΘ COVID-19 σε 41 νοσοκομεία ανά την Ελλάδα, τα οποία η Ελληνική Εταιρεία Εντατικής Θεραπείας (ΕΕΕΘ) παρείχε στο iMEdD Lab. Το διάστημα καταγραφής τους εκτείνεται από τις 28 Ιανουαρίου 2021 ως τις 18 Φεβρουαρίου 2021. Τα πρωτογενή παρασχεθέντα στοιχεία εσωκλείονται σε αρχείο .pdf  και αποτυπώνονται σε έναν πίνακα πέντε στηλών, όπως περιγράφονται παρακάτω.

• Νοσοκομείο: το εκάστοτε νοσοκομείο μελέτης
• Κλίνες MEΘ COVID: ΜΕΘ μελέτης και αντίστοιχος αριθμός διατιθέμενων κλινών
• Ιατροί: αριθμός απασχολούμενων γιατρών ανά ΜΕΘ μελέτης –σε πολλές περιπτώσεις, περιλαμβάνονται ειδικές σημειώσεις σχετικά με τον αριθμό τόσο των επικουρικών και αποσπασθέντων γιατρών όσο και εκείνων που υπηρετούν στις MEΘ COVID-19, λόγω των αναγκών, χωρίς να είναι εξειδικευμένοι στην εντατική θεραπεία (ειδικευόμενοι, μετακινηθέντες από άλλα τμήματα κ.ο.κ.).
• Νοσηλευτές: αριθμός απασχολούμενων νοσηλευτών ανά ΜΕΘ μελέτης –αντίστοιχα με το ιατρικό προσωπικό, σε πολλές περιπτώσεις, αναφέρονται ειδικές σημειώσεις σχετικά με τον αριθμό των νοσηλευτών που περιλαμβάνονται στο συνολικό καταγεγραμμένο μέγεθος του δυναμικού, αν και υπηρετούν ενισχυτικά, χωρίς να είναι εξειδικευμένοι στην εντατική θεραπεία (μετακινηθέντες από άλλα τμήματα, ειδικευόμενοι κλπ).
• ΥΠΕ: η υγειονομική περιφέρεια στην οποία ανήκει το εκάστοτε νοσοκομείο μελέτης

Τα εν λόγω δεδομένα, τα οποία η ΕΕΕΘ παρείχε στο iMEdD Lab, έχουν συμπληρωθεί, σε επόμενο χρόνο, με περαιτέρω στοιχεία για την Κλινική Αναπνευστικής Ανεπάρκειας (ΚΑΑ), την Α’ ΜΕΘ και τη Β’ ΜΕΘ (πρώην COVID) του νοσοκομείου Παπανικολάου στη Θεσσαλονίκη, κατά δήλωση του Τομεάρχη Εντατικής και Συντονιστή Διευθυντή Β’ ΜΕΘ, Νίκου Καπραβέλου, στο iMEdD Lab.

Για την ανάλυση δεδομένων, η οποία αφορά τη σχέση τοπικής θνησιμότητας και πληρότητας στο ΕΣΥ ανά ΥΠΕ κατά το δεύτερο «κύμα» της πανδημίας στην Ελλάδα, χρησιμοποιούνται τα εξής στοιχεία:

• Τα τελευταία δεδομένα σχετικά με τις διαθέσιμες και κατειλημμένες κλίνες, σε ΜΕΘ και συνολικά, ανά ΥΠΕ, τα οποία είχαν κοινοποιηθεί από το Υπουργείο Υγείας, ως άτυπη ενημέρωση μέσω e-mail προς τον Τύπο, στις 20 Νοεμβρίου 2020.
• Τα δεδομένα γεωγραφικής κατανομής των συνολικών απωλειών, από την αρχή της πανδημίας, τα οποία το iMEdD Lab δημοσίευσε στα μέσα Δεκεμβρίου: πρόκειται για την κατανομή 3.214 θανάτων ανά Περιφερειακή Ενότητα, δείγμα που αντιστοιχεί στο 87% των 3.687 συνολικών απωλειών έως τις 14 Δεκεμβρίου 2020.
• Στοιχεία υπολογιζόμενου πληθυσμού ανά Περιφερειακή Ενότητα την 1^η Ιανουαρίου 2019, τα οποία η ΕΛΣΤΑΤ παρείχε, κατόπιν σχετικού αιτήματος, στο iMEdD Lab.

Επεξεργασία και ανάλυση στοιχείων

Με τη χρήση του εργαλείου Tabula, μετατρέψαμε σε αρχείο .csv τον πίνακα με τα πρωτογενή στοιχεία για τις κλίνες και το αντίστοιχο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό ανά ΜΕΘ μελέτης, τα οποία είχαμε αρχικά λάβει από την ΕΕΕΘ σε .pdf αρχείο. Στη συνέχεια, με τη χρήση λογιστικών φύλλων, προχωρήσαμε στην παραγωγή δύο διαφορετικών αρχείων για το ιατρικό και το νοσηλευτικό προσωπικό αντίστοιχα. Καθένα από αυτά, μετά από καθαρισμό των ποσοτικών δεδομένων και απαλλαγή τους από κειμενικές πληροφορίες, διαμορφώθηκαν όπως φαίνεται στους παρακάτω πίνακες.

Στον παραπάνω πίνακα, που αποτελεί το κύριο σώμα των δεδομένων στα οποία βασίζονται οι αναλύσεις περί στελέχωσης των ΜΕΘ COVID με νοσηλευτικό προσωπικό, περιλαμβάνονται οι εξής μεταβλητές:

• ΥΠΕ: υγειονομική περιφέρεια αναφοράς
• ype_label: ονομασία της ΥΠΕ αναφοράς στα ελληνικά
• ype_label_en: ονομασία της ΥΠΕ αναφοράς στα αγγλικά
• hoverlabel: ΜΕΘ αναφοράς στα ελληνικά –με τη μορφή «Νοσοκομείο, ΜΕΘ», για τις περιπτώσεις διαφορετικών ΜΕΘ μελέτης στο ίδιο νοσοκομείο
• hoverlabel_en: ΜΕΘ αναφοράς στα αγγλικά –επίσης με τη μορφή «Νοσοκομείο, ΜΕΘ», για τις περιπτώσεις διαφορετικών ΜΕΘ μελέτης στο ίδιο νοσοκομείο
• icu_beds: αριθμός κλινών στη ΜΕΘ COVID αναφοράς
• nurs_thresh: υπολογιζόμενος απαιτούμενος συνολικός αριθμός νοσηλευτών ανά ΜΕΘ μελέτης, με βάση την ελάχιστη προϋπόθεση λειτουργίας η οποία ορίζεται ως τέσσερις –εκπαιδευμένοι στην εντατική και επείγουσα ιατρική– νοσηλευτές ανά κλίνη ΜΕΘ, σύμφωνα με την ομόφωνη απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας (ΚΕΣΥ, 2016)
• nurses_total: συνολικός αριθμός απασχολούμενου νοσηλευτικού προσωπικού, όπως δηλώνεται στα πρωτογενή στοιχεία που μας έχουν παρασχεθεί
• nurses_net: υπολογιζόμενος αριθμός ειδικευμένου στην εντατική θεραπεία νοσηλευτικού προσωπικού –προκύπτει αφαιρώντας, από τον συνολικό αριθμό απασχολούμενων νοσηλευτών, το προσωπικό που φέρεται να υπηρετεί ενισχυτικά, χωρίς να είναι εξειδικευμένο στην εντατική θεραπεία (μετακινηθέντες από άλλα τμήματα, ειδικευόμενοι κλπ), εφόσον αυτό αναφέρεται ρητά σε ειδικές σημειώσεις των μονάδων στα στοιχεία που μας έχουν παρασχεθεί
• nurses_total_beds_ratio: αναλογία συνολικού νοσηλευτικού προσωπικού ανά κλίνη
• nurses_net_beds_ratio: αναλογία υπολογιζόμενου ειδικευμένου νοσηλευτικού προσωπικού ανά κλίνη

Στον παραπάνω πίνακα, που αποτελεί το κύριο σώμα των δεδομένων στα οποία βασίζονται οι αναλύσεις περί στελέχωσης των ΜΕΘ COVID με ιατρικό προσωπικό, εκτός από τα προναφερθέντα περί ΥΠΕ, ΜΕΘ μελέτης και αντίστοιχων διαθέσιμων κλινών,  περιλαμβάνονται οι εξής μεταβλητές:

• doct_thresh: υπολογιζόμενος απαιτούμενος συνολικός αριθμός ιατρών ανά ΜΕΘ μελέτης. Ο υπολογισμός γίνεται με τον τύπο doct_thresh = 6+((icu_beds-8)/3) και βασίζεται στην ομόφωνη απόφαση του ΚΕΣΥ (2016): σύμφωνα με την τελευταία, τουλάχιστον έξι γιατροί, με την απαιτούμενη εξειδίκευση για την άσκηση εντατικής θεραπείας, για οκτώ κλίνες ΜΕΘ είναι «απαραίτητοι για ασφαλή και απρόσκοπτη λειτουργία της μονάδας», ενώ για ΜΕΘ μεγαλύτερες των οκτώ κλινών, η αναλογία του αριθμού των γιατρών πρέπει να ανέρχεται σε έναν γιατρό ανά τρεις επιπλέον κλίνες. «Σε ΜΕΘ με τέσσερις έως έξι κλίνες, το ιατρικό προσωπικό δεν μπορεί να είναι λιγότερο από έξι άτομα, για λόγους εφημερίας», σημειώνεται στην ίδια απόφαση.
• doct_total: συνολικός αριθμός απασχολούμενου ιατρικού προσωπικού, όπως δηλώνεται στα πρωτογενή στοιχεία που μας έχουν παρασχεθεί
• doct_net: υπολογιζόμενος αριθμός μόνιμου ιατρικού προσωπικού –προκύπτει αφαιρώντας, από τον συνολικό αριθμό απασχολούμενων γιατρών, το προσωπικό που φέρεται να υπηρετεί ενισχυτικά (επικουρικό προσωπικό, αποσπασθέν, μετακινηθέν από άλλα τμήματα, εκπαιδευόμενο κλπ), εφόσον αυτό αναφέρεται ρητά σε ειδικές σημειώσεις των μονάδων στα στοιχεία που μας έχουν παρασχεθεί
• doct_total_beds_ratio: αναλογία συνολικού ιατρικού προσωπικού ανά κλίνη
• doct_net_beds_ratio: αναλογία υπολογιζόμενου μόνιμου ιατρικού προσωπικού ανά κλίνη

Η ανάλυση του δείγματος ως προς τη στελέχωση των μονάδων έγινε, λοιπόν, με γνώμονα την απόφαση του ΚΕΣΥ (2016) και παρουσιάζεται εστιάζοντας, αφενός, στις επιμέρους αναλογίες ιατρονοσηλευτικού προσωπικού ανά κλίνη σε επίπεδο ΜΕΘ μελέτης και, αφετέρου, στην κατ’ επέκταση διάμεση αναλογία ιατρονοσηλευτικού δυναμικού ανά κλίνη σε επίπεδο ΥΠΕ. Οι απόλυτοι αριθμοί θα πρέπει να διαβάζονται με εξαιρετικά μεγάλη προσοχή σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη κατάσταση, τα δεδομένα της οποίας δεν κοινοποιούνται επαρκώς από τις Αρχές. Συγκεκριμένα, οι αρμόδιοι φορείς δεν έχουν, ποτέ ως σήμερα, κοινοποιήσει δεδομένα για τη στελέχωση των νοσοκομείων κατά την πανδημία, γεγονός που έρχεται να προστεθεί στην αποσπασματική, κατά περιόδους, ενημέρωση σχετικά με τις υφιστάμενες υποδομές κάθε φορά: το Υπουργείο Υγείας είχε προβεί σε τακτικές άτυπες ενημερώσεις προς τον Τύπο σχετικά με τις διαθέσιμες και κατειλημμένες κλίνες, ανά ΥΠΕ, για περιστατικά COVID-19 μόνο το διάστημα από τις 13 ως τις 20 Νοεμβρίου 2020. Καμία συστηματική δημοσιοποίηση στοιχείων δεν έχει υπάρξει έκτοτε, ενώ, σε επαναλαμβανόμενα σχετικά αιτήματα του iMEdD Lab προς το Υπουργείο Υγείας, δεν υπήρξε απόκριση.

Mέρος της συνολικής επεξεργασίας και ανάλυσης των δεδομένων έγινε με τη χρήση Python και της ανοιχτής βιβλιοθήκης pandas. 

Οπτικοποίηση της ανάλυσης

Τα διαγράμματα για την οπτικοποίηση της ανάλυσης δημιουργήθηκαν με τη χρήση της ανοιχτού κώδικα βιβλιοθήκης Plotly Python.

Iδίως για την οπτικοποίηση της στελέχωσης κλινών ΜΕΘ COVID-19 με ιατρικό προσωπικό, κρίθηκε σκόπιμο αυτή να γίνει με τη μορφή διαγράμματος εύρους (range plot), ώστε να είναι εμφανές κατά πόσο καθεμία από τις ΜΕΘ που περιλαμβάνονται στο δείγμα μας καλύπτει την ελάχιστη προϋπόθεση λειτουργίας ή υπολείπεται αυτής, σύμφωνα με τα παρασχεθέντα στοιχεία. Για τον σκοπό αυτό, αρχικά δημιουργήθηκαν διαγράμματα διασποράς (scatter plots) που εικονίζουν τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό γιατρών και τον δηλωθέντα αριθμό απασχολούμενων γιατρών ανά ΜΕΘ μελέτης. Στη συνέχεια, δημιουργήθηκαν ισάριθμες γραμμές, οι οποίες ως σημεία έναρξης και λήξης έχουν τους εν λόγω αριθμούς γιατρών, ελάχιστων απαιτούμενων και απασχολούμενων αντιστοίχως. Έτσι, η απόσταση μεταξύ των δύο σημαίνει τον βαθμό κάλυψης των αναγκών ή την υποστελέχωση.