Πυρκαγιές στην Ελλάδα: Όταν οι μετανάστες μετατρέπονται σε εξιλαστήρια θύματα

Σχεδόν τέσσερις μήνες μετά τις πυρκαγιές στον Έβρο, η ελληνική κυβέρνηση έλαβε δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των δύο βασικών παραγόντων στους οποίους απέδωσε την πρωτοφανή καταστροφή: την κλιματική αλλαγή και την παράνομη μετανάστευση.

Ωστόσο, τα ευρήματα των αυτοψιών στις πληγείσες περιοχές παρουσιάζουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα, καθώς αποκαλύπτουν σοβαρές ελλείψεις στον κρατικό μηχανισμό όσον αφορά την πρόληψη και τη διαχείριση φυσικών καταστροφών, ενώ ταυτόχρονα καταδεικνύουν την απουσία επαρκών στοιχείων που να επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς περί εμπρησμού από αιτούντες άσυλο που διέσχισαν τα σύνορα.

Αυτόκλητοι «σερίφηδες»

«Αυτόκλητοι σερίφηδες» και «κυνηγοί κεφαλών με ρατσιστικά κίνητρα». Έτσι περιέγραψε η αντεισαγγελέας Πρωτοδικών Αλεξανδρούπολης Τριανταφυλλιά Παπαγεωργίου τους τρεις κατοίκους που συνελήφθησαν το περασμένο καλοκαίρι στον Έβρο για την απαγωγή 13 μεταναστών (8 συριακής και 5 πακιστανικής καταγωγής) στην εισαγγελική της πρόταση στις 12 Δεκεμβρίου 2023.

Τις εφιαλτικές μέρες του Αυγούστου του 2023, όταν ο Έβρος έδινε σκληρή μάχη με τις φλόγες, οι τρεις δράστες – δύο ελληνικής και ένας αλβανικής καταγωγής, όλοι κάτοικοι Έβρου – ήταν πεπεισμένοι ότι οι μετανάστες περνούσαν τα ελληνοτουρκικά σύνορα «με σκοπό να βάλουν φωτιές».

Οι εθνικιστές «Ράμπο» που περιπολούσαν στην περιοχή αναζητώντας «εισβολείς», όχι μόνο απήγαγαν και αιχμαλώτισαν τους μετανάστες σε κλουβί-τρέιλερ, αλλά και τους διαπόμπευσαν, βιντεοσκοπώντας τη σκηνή.

Στο βίντεο που ανάρτησαν με υπερηφάνεια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ένας από τους δράστες ακούγεται να λέει «έχω φορτώσει 25 κομμάτια μέσα στο τρέιλερ» και να προτρέπει τους ντόπιους να «οργανωθούν» και να «βγουν να τους μαζέψουν πριν μας κάψουν όλους».

Η αντιεισαγγελέας που ανέλαβε την υπόθεση ζήτησε την απαλλαγή από κάθε κατηγορία περί εμπρησμού εναντίον των μεταναστών, κάνοντας λόγο για απουσία «σοβαρών ενδείξεων ενοχής» και προτείνοντας την παραπομπή τους μόνο για παράνομη είσοδο στη χώρα. Αντιθέτως, οι τρεις ντόπιοι άνδρες κρίθηκαν προφυλακιστέοι και αναμένεται η δίκη τους.

Ο Έβρος στο επίκεντρο της αντιμεταναστευτικής ρητορικής και πρακτικής

Δεν είναι η πρώτη φορά που κάτοικοι του Έβρου παίρνουν τον νόμο στα χέρια τους. Τα προηγούμενα χρόνια είχαν καταγραφεί επανειλημμένα ντόπιοι να «βοηθούν» στο έργο των αρχών, προσπαθώντας να θωρακίσουν τα εθνικά σύνορα.

Μετά την κρίση στα ελληνοτουρκικά σύνορα του 2020, η αντιμεταναστευτική ρητορική φαίνεται πως κυριαρχεί στον Έβρο – ιδιαίτερα στις περιοχές κατά μήκος του ομώνυμου ποταμού – ενώ παράλληλα υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για αλλεπάλληλες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω των παράνομων και εξευτελιστικών επαναπροωθήσεων.

Ωστόσο, δεν είναι τυχαίο ότι, το περασμένο καλοκαίρι, οι ντόπιοι αισθάνθηκαν ότι έπρεπε να προστατεύσουν ακόμα πιο δυναμικά την πατρίδα τους, λόγω της πρωτοφανούς κλίμακας των καταστροφικών πυρκαγιών – οι οποίες ήταν οι μεγαλύτερες που έχουν καταγραφεί ποτέ στην ΕΕ – αλλά και των εμπρηστικών δηλώσεων που διατυπώθηκαν από επίσημα χείλη και επιχείρησαν να επιρρίψουν ευθύνες για την καταστροφή στους πρόσφυγες.

Στα τέλη Αυγούστου, με τις φωτιές να μαίνονται ακόμα στον Έβρο, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε παραχωρήσει συνέντευξη Τύπου, κάνοντας την ακόλουθη δήλωση: «Είναι περίπου βέβαιο ότι η αιτία είναι ανθρωπογενής και είναι περίπου βέβαιο ότι [η πυρκαγιά] άναψε πάνω σε διαδρομές που χρησιμοποιούν παράνομοι μετανάστες».

Σε «πόλεμο» με τους μετανάστες και την κλιματική αλλαγή

Στη διάρκεια των τελευταίων μηνών, η κυβέρνηση έχει καταφύγει ουκ ολίγες φορές στην αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων για να δικαιολογήσει μια σειρά από εθνικές καταστροφές, μετριάζοντας έτσι τις ευθύνες της.

Μετά την επίρριψη ευθυνών στους μετανάστες για τις καταστροφικές πυρκαγιές, η ελληνική κυβέρνηση απέδωσε τις σαρωτικές πλημμύρες που ακολούθησαν στην «επίδραση της κλιματικής αλλαγής». Απευθυνόμενος σε ένα μεγάλο ακροατήριο στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης τον Σεπτέμβριο του 2023, ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε πει χαρακτηριστικά ότι «η Ελλάδα βρίσκεται σε κατάσταση πολέμου σε καιρό ειρήνης», ενώ στη συνέχεια ανακοίνωσε σχέδια για πρόσθετη χρηματοδότηση ύψους 300 εκατομμυρίων ευρώ για την καταπολέμηση του «κλιματικού πολέμου».

Στην 4η Σύνοδο Κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων που πραγματοποιήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2023, ο Έλληνας πρωθυπουργός ζήτησε από την ΕΕ να παράσχει περισσότερα κονδύλια για το μεταναστευτικό και την κλιματική αλλαγή.

Δύο ημέρες αργότερα, στις 15 Δεκεμβρίου 2023, ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Δημήτρης Καιρίδης, κατέθεσε στο ελληνικό κοινοβούλιο τροπολογία, βάσει της οποίας προβλέπεται η χορήγηση νόμιμης άδειας διαμονής σε μετανάστες τρίτων χωρών που διέμεναν στην Ελλάδα για τρία χρόνια (έως τις 30 Νοεμβρίου 2023) από τη Γραμματεία Αποκεντρωμένης Διοίκησης.

Η τροπολογία εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο στις 18 Δεκεμβρίου 2023 με 262 ψήφους υπέρ και μόλις 32 κατά.

Με το αφήγημα περί «πολέμου» κατά της κλιματικής αλλαγής και της παράνομης μετανάστευσης, η ελληνική κυβέρνηση επιχείρησε να μετριάσει την οργή των πολιτών, ιδιαίτερα όσων επλήγησαν σοβαρά από τις πυρκαγιές του 2023 και τις επακόλουθες πλημμύρες, εξασφαλίζοντας παράλληλα κονδύλια από την ΕΕ.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ισχυρές φωνές, ιδίως εντός της επιστημονικής κοινότητας, που υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα θα πρέπει να πάρει ένα μάθημα από τα λάθη του παρελθόντος και να επενδύσει στην αποτελεσματικότερη πρόληψη και διαχείριση των πυρκαγιών.

Η πρόληψη είναι το κλειδί

Ο δρ Παλαιολόγος Παλαιολόγου είναι μέλος της ελληνικής ομάδας που έχει αναλάβει το έργο FIRE-RES (υπό τον συντονισμό του Πανεπιστημίου Αιγαίου και με κύριο ερευνητή τον καθηγητή Κώστα Καλαμποκίδη). Πρόκειται για μια τετραετή πρωτοβουλία (2021-2025) που χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του προγράμματος έρευνας και καινοτομίας 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο την ανάπτυξη μιας ολιστικής και ολοκληρωμένης στρατηγικής διαχείρισης πυρκαγιών για την αντιμετώπιση Ακραίων Φαινομένων Πυρκαγιάς σε όλη την Ευρώπη, μέσω 11 Living Labs που εφαρμόζουν διαφορετικές Καινοτόμες Δράσεις.

Μιλώντας στο OBCT, ο κ. Παλαιολόγου τόνισε τη σημασία της πρόληψης και της αποτελεσματικότερης διαχείρισης των πυρκαγιών. Αυτό συνεπάγεται i) ετοιμότητα τόσο από τον κρατικό μηχανισμό όσο και από τους πολίτες για την αντιμετώπιση πιθανών πυρκαγιών, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των αναμενόμενων καλοκαιρινών καυσώνων στην Ελλάδα, ii) αποφυγή επανάληψης λαθών του παρελθόντος κατά την κατάσβεση πυρκαγιών, iii) αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης από το κράτος και iv) δημιουργία τακτικού, εκπαιδευμένου προσωπικού που διασφαλίζει τη βέλτιστη απόδοση.

Όσον αφορά τα σενάρια περί οργανωμένων σχεδίων εμπρησμών στην Ελλάδα που αποδίδονται σε αλλοδαπούς, ο κ. Παλαιολόγου είναι από τους ειδικούς που έχουν εκφράσει δημόσια τον προβληματισμό τους:

«Ο Έβρος βρίσκεται σε μια καταστροφική δίνη από το 2011, με αποτέλεσμα να έχουν καεί περισσότερα από 1.000.000 στρέμματα σε μόλις 12 χρόνια…», σχολίασε ο κ. Παλαιολόγου. «Αντί να στρέφεται σε θεωρίες συνωμοσίας και να επενδύει τεράστια ποσά για την κατάσβεση των πυρκαγιών -κυρίως με εναέρια μέσα- η πολιτεία θα πρέπει να αναλογιστεί κατά πόσο λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα για την αποτελεσματική πρόληψη και διαχείριση των ακραίων πυρκαγιών. Αυτό περιλαμβάνει την εφαρμογή προγραμμάτων τεκμηριωμένης διαχείρισης της καύσιμης ύλης σε κατάλληλη κλίμακα και την ευρεία χρήση εργαλείων και τεχνικών πυρόσβεσης, όπως το αντιπύρ (καταπολέμηση της φωτιάς με φωτιά με στόχο την έγκαιρη απομάκρυνση της δασικής βιομάζας ώστε να ανακοπεί η εξάπλωση)».

Ο κ. Παλαιολόγου υπογράμμισε ότι, σε ελέγχους που είχε πραγματοποιήσει η ομάδα του στη Δυτική Αττική, τον Έβρο και τη Ρόδο σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου το 2011 – προτού γίνουν όλα στάχτη – είχε παρατηρηθεί απουσία των απαραίτητων αραιώσεων σε κομβικά σημεία, ενώ οι προσπάθειες διαχείρισης φαίνεται να περιορίζονταν σε «boutique projects»: μικρά έργα σε ακατάλληλα σημεία, με ελάχιστο αντίκτυπο στη μεταβολή της συμπεριφοράς πιθανών μεγάλων ή ακραίων πυρκαγιών.