Τα καλά νέα, τα κακά νέα και η λύση

Τι είναι η Αποκριτική Δημοσιογραφία (Solutions Journalism);

Η Αποκριτική Δημοσιογραφία διερευνά λύσεις για τα καίρια σύγχρονα προβλήματα. Η διαδικασία περιλαμβάνει τη διεξαγωγή τεκμηριωμένης έρευνας που αντλεί στοιχεία από κοινότητες, οργανώσεις ή μη οργανωμένες ομάδες ανά τον κόσμο, με στόχο την παροχή απαντήσεων στα φλέγοντα ζητήματα που μας απασχολούν.

Σύμφωνα με το EJC, οι δημοσιογραφικές ιστορίες στο πλαίσιο της Αποκριτικής Δημοσιογραφίας βασίζονται σε τέσσερις πυλώνες:

1. Απόκριση (στο πρόβλημα): Οι ιστορίες για τις οποίες γίνεται το ρεπορτάζ δεν επικεντρώνονται στα άτομα ή στον οργανισμό, αλλά στην ίδια τη λύση, παρέχοντας εξηγήσεις για τον τρόπο λειτουργίας της και το πώς προέκυψε.
2. Διαπιστώσεις: Δεν πρόκειται για απλή αναπαράσταση του θέματος. Η ιστορία παρέχει στους αναγνώστες το απαιτούμενο υλικό και τις πληροφορίες ώστε να ανακατασκευάσουν το θέμα και ανταποκριθούν στο ίδιο πρόβλημα με τον δικό τους τρόπο.
3. Αποδεικτικά στοιχεία: Τα στοιχεία προέρχονται από δεδομένα, διασταυρωμένες πληροφορίες και ποσοτικά αποτελέσματα.
4. Περιορισμοί: Αναλύονται τυχόν περιορισμοί που παρουσιάζει η απόκριση στο πρόβλημα και αποφεύγονται οι υπερβολές χάριν εντυπωσιασμού.

Όλο και περισσότερα μέσα ενημέρωσης έχουν αρχίσει να ασχολούνται με αυτή την εναλλακτική μορφή αφήγησης, και τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί οργανισμοί αφιερωμένοι σε αυτό το είδος δημοσιογραφίας, όπως το Solutions Journalism Network και το πρόγραμμα Solutions Journalism Accelerator του EJC. Παράλληλα, σύμφωνα με δημοσίευμα του Associated Press, το CBS έχει εκπαιδεύσει τους δημοσιογράφους του στην Αποκριτική Δημοσιογραφία.

Ο πλήρης αντίκτυπος δεν έχει αξιολογηθεί ακόμα, ωστόσο τα πρώτα ευρήματα είναι ενθαρρυντικά. Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2017 και χαιρετίστηκε ως «το πρώτο πραγματικό πείραμα σχετικά με τις επιπτώσεις της Αποκριτικής Δημοσιογραφίας» αποκάλυψε πως οι πληροφορίες που ήταν προσανατολισμένες σε λύσεις περιόρισαν τα αρνητικά συναισθήματα των συμμετεχόντων μετά την ανάγνωση μιας είδησης και καλλιέργησαν θετικότερες στάσεις τόσο απέναντι στο άρθρο όσο και στις πιθανές λύσεις που προτείνονταν.

Η υιοθέτηση της Αποκριτικής Δημοσιογραφίας είναι οπωσδήποτε μια προσωπική επιλογή κάθε δημοσιογράφου και, όπως παρατήρησε και η Juliette, οι νεότερες γενιές δείχνουν ήδη μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε σχέση με τις παλαιότερες. «Έχω την αίσθηση ότι οι νέοι άνθρωποι είναι πιο πρόθυμοι για αλλαγές και θέλουν να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της λεγόμενης “ειδησεογραφικής κόπωσης”και της “αποφυγής ειδήσεων”».

Η Αποκριτική Δημοσιογραφία μπορεί να ωφελήσει τόσο τους νέους δημοσιογράφους όσο και τα νεότερα ακροατήρια. Μια μελέτη του Ινστιτούτου Reuters σχετικά με τις καταναλωτικές συνήθειες των νέων στην ειδησεογραφία αναφέρει: «Οι νέοι συχνά αποθαρρύνονται από την έντονη αρνητικότητα των ειδήσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα ήθελαν να αποφεύγονται τα ρεπορτάζ για σοβαρά ή δύσκολα θέματα, αλλά να ενσωματώνονται παράλληλα και ιστορίες που μπορούν να τους εμπνεύσουν, παρέχοντας προοπτικές για αλλαγή και θετική δράση».

Έχω ακούσει πολλούς δημοσιογράφους να λένε ότι η συνηγορία δεν θα έπρεπε να είναι κακή λέξη στη δημοσιογραφία. Είναι κακό να υπερασπίζεσαι αυτό στο οποίο πιστεύεις;

Juliette Gerbais, Βοηθός έργου, European Journalism Centre

Πέρα από τις «καλές ειδήσεις», πέρα από την «καλή δημοσιογραφία»

Ωστόσο, το ερώτημα «Δεν είναι τελικά απλώς καλή δημοσιογραφία;», το οποίο προέκυψε κατά τη διάρκεια του workshop της Juliette, παραμένει. Η εμπειρία της τής έχει δείξει ότι οι παρανοήσεις σχετικά με το είδος δημοσιογραφίας που διδάσκει είναι συχνές στη δημοσιογραφική κοινότητα. Οι επαγγελματίες του χώρου συχνά ανησυχούν για το κατά πόσο η ιστορία που γράφουν είναι άλλη μια «καλή είδηση» – όρος που, σύμφωνα με μελέτη της δεκαετίας του 1980, ορίζεται ως «μια είδηση που δημιουργεί αισθήματα ικανοποίησης ή ευχαρίστησης στην πλειοψηφία των αναγνωστών της τοπικής εφημερίδας, οι οποίοι χαίρονται με το γεγονός που περιγράφεται ή με τον τρόπο που αυτό συνέβη. Το ύφος της ιστορίας είναι γενικά θετικό και αισιόδοξο».

Προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτούς τους προβληματισμούς, η Juliette παρέθεσε μια σειρά από ερωτήματα που μπορούν να θέσουν στον εαυτό τους οι επίδοξοι «δημοσιογράφοι λύσεων»:

• Μήπως η ιστορία είναι πολύ καλή για να είναι αληθινή;
• Ακόμα και αν η οργάνωση στην οποία εστιάζω προσπαθεί πραγματικά να βοηθήσει, η λύση που προτείνεται θα βοηθήσει ουσιωδώς την κοινότητα στην οποία απευθύνεται;
• Υπάρχουν άλλες αποδείξεις ότι η λύση λειτουργεί;
• Χρησιμοποιώ τα κατάλληλα δεδομένα;

Η Juliette υποστηρίζει ότι αυτό που διαφοροποιεί ένα άρθρο που προσανατολίζεται στις λύσεις από μια «καλή είδηση» είναι η απόδειξη της αποτελεσματικότητάς του. «Και αν δεν λειτουργεί, θα πρέπει να το αναφέρετε». Δεδομένα από πολυάριθμες πηγές επιβεβαιώνουν αυτόν τον ισχυρισμό. Έχουν υπάρξει περιπτώσεις στην καριέρα της Juliette όπου δημοσιογράφοι ξεκίνησαν τη συγγραφή μιας ιστορίας θεωρώντας ότι έχουν εντοπίσει μια λύση. «Όσο περισσότερο διάβαζαν για (τη λύση), τόσο περισσότερο καταλάβαιναν ότι τελικά δεν λειτουργούσε», επισημαίνει. Αυτό εισάγει μια νέα διάσταση στην ιστορία, καθώς θα πρέπει να αναλυθούν οι περιορισμοί που παρουσιάζει η συγκεκριμένη απόκριση. Τα ερωτήματα που πρέπει να τεθούν είναι τα εξής:

• Γιατί δεν λειτούργησε η λύση που προτάθηκε στο στάδιο της απόκρισης;
• Τι μας έμαθε;
• Τι καλύτερο μπορεί να γίνει;

Όταν θίχτηκε το ζήτημα της συνηγορίας και της προάσπισης συγκεκριμένων επιδιώξεων στη διάρκεια του workshop, η Juliette ακολούθησε τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δημοσιογραφίας, όπως παρατίθεται στο «Introduction to Solutions Journalism»: Είναι προτιμότερο να μην τάσσονται οι δημοσιογράφοι υπέρ μιας συγκεκριμένης απόκρισης σε ένα πρόβλημα. Παρόλα αυτά, όταν μιλήσαμε κατ’ ιδίαν εκτός της αίθουσας διδασκαλίας, μου έδωσε μια άλλη οπτική. «Το θέμα είναι να αναρωτηθείς αν εσύ, ως δημοσιογράφος, θέλεις να γίνεις υπέρμαχος ενός ζητήματος ή όχι. […] Έχω ακούσει πολλούς δημοσιογράφους να λένε ότι η συνηγορία δεν θα έπρεπε να είναι κακή λέξη στη δημοσιογραφία. Είναι κακό να υπερασπίζεσαι αυτό στο οποίο πιστεύεις;» είπε.

Επιπλέον, η οπτική γωνία που παρέχεται είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα αποδεικτικά στοιχεία και τη δημοσιογραφική ουδετερότητα, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από τη σύγκριση λύσεων που προτείνονται από διαφορετικούς οργανισμούς. Αν το ρεπορτάζ και τα δεδομένα βασίζονται μόνο σε έναν οργανισμό, η ιστορία δεν είναι πειστική. «Το ζητούμενο είναι να κοιτάξουμε λίγο βαθύτερα», λέει η Juliette. Αυτό μπορεί επίσης να σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουμε πτυχές της ιστορίας, όπως το ποιος εκπροσωπεί τον ανθρώπινο παράγοντα. Η αφήγηση της ιστορίας ενός και μόνο προσώπου, ο οποίος είναι τις περισσότερες φορές ο υποκινητής και παρουσιάζεται ως «ήρωας» που σώζει την κατάσταση, υποβιβάζει τις συλλογικές προσπάθειες και οι διάφορες πτυχές της απόκρισης δεν γίνονται ξεκάθαρα αντιληπτές. «Από την άλλη βέβαια, αν βγάλεις τον υποκινητή από την εξίσωση, πολλές φορές παύει να υπάρχει η ιστορία». Ο πυρήνας του ρεπορτάζ είναι η ίδια η λύση και όχι το πρόσωπο που την εκτελεί. Αυτό, λέει η Juliette, διαχωρίζει μια ιστορία ανθρώπινου ενδιαφέροντος από ένα άρθρο που είναι προσανατολισμένο στις λύσεις.