Όταν το σπίτι τους έξω από την πόλη της Γάζας ισοπεδώθηκε από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς, η Rasha Ibrahim και η οικογένειά της έφυγαν νότια, ελπίζοντας να βρουν καταφύγιο στη γειτονική Αίγυπτο.
Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύτηκε από το OCCRP στις 25/1/2024 και αναδημοσιεύθηκε από το iMEdD κατόπιν άδειας.
Από τη Γάζα μέχρι την Ουκρανία, η Τεχνητή Νοημοσύνη Αλλάζει Ριζικά τον Πόλεμο
Και καθώς η σύγκρουση κλιμακώνεται, πρέπει να επαναφέρουμε την ειρήνη στη διεθνή ατζέντα.
Παρόλο που ο σύζυγος και τα τρία παιδιά της είναι από την Παλαιστίνη, η 31χρονη Rasha έχει αιγυπτιακή υπηκοότητα, κάτι που ήλπιζε ότι θα βοηθούσε την οικογένειά της να περάσει τους δρακόντειους ελέγχους στα σύνορα της Ράφα – της μοναδικής βιώσιμης διεξόδου που έχει απομείνει στη Γάζα, μετά την έναρξη της πολιορκίας του Ισραήλ στον παράκτιο θύλακα τον Οκτώβριο.
Δεν έχει λάβει, ωστόσο, κάποια απάντηση στο αίτημα επαναπατρισμού της, το οποίο η οικογένεια υπέβαλε μέσω ηλεκτρονικής πύλης που εγκαινίασαν οι αιγυπτιακές αρχές στις αρχές Δεκεμβρίου.
«Πεθαίνουμε σιωπηλά», είπε κλαίγοντας μέσω τηλεφώνου η Rasha, η οποία δίνει αγώνα για να εξασφαλίσει τροφή και ρούχα στα παιδιά της που μένουν στο κέντρο της Γάζας. «Η σκηνή μας είναι από νάιλον και έχει παγωνιά. Δεν έχουμε να φάμε … ζούμε κάτω από τον φόβο και τον τρόμο».
Υπάρχει, βέβαια, και ένας πιο γρήγορος τρόπος να διασχίσει κανείς το πέρασμα της Ράφα, αλλά αυτή η επιλογή φαίνεται πως είναι μια πολυτέλεια για αυτούς που έχουν χιλιάδες δολάρια στην τσέπη.
Η μεγάλη απελπισία φαίνεται πως μεταφράζεται σε «χρυσές δουλειές». Έχουν περάσει περισσότερες από 100 μέρες από την αρχή αυτής της σύγκρουσης – στη διάρκεια της οποίας έκλεισε και το δεύτερο μεγάλο πέρασμα της Γάζας – και οι τιμές έχουν εκτοξευτεί στα ύψη. Οι Παλαιστίνιοι πλέον καλούνται να πληρώσουν μεταξύ 4.500 και 10.000 δολάρια για να εξασφαλίσουν μια άδεια διέλευσης, σύμφωνα με τουλάχιστον δώδεκα συνεντεύξεις του OCCRP και της πλατφόρμας μέσων ενημέρωσης SaheehMasr με έδρα το Κάιρο. Η τιμή για όσους έχουν αιγυπτιακή υπηκοότητα είναι χαμηλότερη – περίπου 650 με 1.200 δολάρια ανά άτομο.
Οι δημοσιογράφοι μίλησαν με 15 Παλαιστίνιους και Αιγύπτιους που είχαν απευθυνθεί σε διαμεσολαβητές για την άδεια. Δύο κατάφεραν να διαφύγουν από τον θύλακα πληρώνοντας 4.500 δολάρια έκαστος, ενώ τρεις δήλωσαν ότι εξαπατήθηκαν και έχασαν τα χρήματά τους. Άλλοι προσπαθούσαν απεγνωσμένα να συγκεντρώσουν το απαραίτητο ποσό, πουλώντας τον χρυσό και άλλα προσωπικά τους αντικείμενα, ζητώντας δανεικά χρήματα από φίλους και συγγενείς ή οργανώνοντας εκστρατείες crowdfunding διαδικτυακά.
Η Rasha είπε ότι της ζητήθηκαν συνολικά 40.000 δολάρια για να μπορέσει να διαφύγει από τη Ράφα με τον Παλαιστίνιο σύζυγό της και τα τρία της παιδιά.
«Ούτε για αστείο δεν έχουμε τόσα χρήματα», απάντησε.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι υπηρεσίες αυτές διαφημίζονται ανοιχτά από ταξιδιωτικά γραφεία στο διαδίκτυο ή κοινοποιούνται σε ομάδες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι δημοσιογράφοι που κάλεσαν τα αναγεγραμμένα νούμερα έλαβαν αμέσως προσφορές. Ένα αιγυπτιακό πρακτορείο, για παράδειγμα, ανέφερε ότι χρεώνει 7.000 δολάρια σε Παλαιστίνιους, 1.200 δολάρια σε Αιγύπτιους και 3.000 δολάρια σε κατόχους ξένων διαβατηρίων για τη χορήγηση μιας άδειας.
Οι δημοσιογράφοι δεν μπόρεσαν να εξακριβώσουν πώς ακριβώς καταφέρνουν αυτοί οι πάροχοι να οργανώνουν τις διελεύσεις. Αλλά η ικανότητά τους να εξασφαλίζουν γρήγορες άδειες από τις αιγυπτιακές υπηρεσίες ασφαλείας που ελέγχουν τα σύνορα έχει από καιρό κινήσει υποψίες για τη λειτουργία συστήματος δωροδοκιών στην περιοχή.
«Το 2022, συλλέξαμε μαρτυρίες για Αιγύπτιους αξιωματικούς που εκβίαζαν Παλαιστίνιους για να τους επιτρέψουν να φύγουν από τη Ράφα», δήλωσε στο OCCRP ο Ahmed Benchemsi, περιφερειακός διευθυντής επικοινωνίας του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
«Οι αναφορές για την εκτόξευση των ποσοστών δωροδοκίας σε βάρος όσων θέλουν απελπισμένα να διαφύγουν είναι θλιβερές», είπε, καταδικάζοντας «τον λιμό που προκαλεί το Ισραήλ στη Γάζα» και «τις τακτικές ελέγχου των συνόρων ορισμένων φιλοχρήματων Αιγύπτιων αξιωματικών».
Η Αίγυπτος διαψεύδει κατηγορηματικά τη λειτουργία συστήματος δωροδοκιών και εκβιασμών. Σε δήλωσή του που δημοσιεύθηκε στις 10 Ιανουαρίου, ο επικεφαλής της κρατικής υπηρεσίας πληροφοριών της Αιγύπτου, Diaa Rashwan, έκανε λόγο για «αβάσιμους ισχυρισμούς», αναφερόμενος στην επιβολή πρόσθετων τελών σε Παλαιστίνιους που επιθυμούν να διασχίσουν το πέρασμα.
Η υπηρεσία δεν ανταποκρίθηκε στα αιτήματα του OCCRP για σχολιασμό.
«Τυχαία και Απρόβλεπτη» Διέλευση
Ακόμη και πριν από τον πόλεμο, η διέλευση από τα σύνορα της Ράφα δεν ήταν απρόσκοπτη.
Από το 2007, η διαχείριση του περάσματος εμπίπτει στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Εσωτερικών της Χαμάς από τη μία πλευρά, και των αιγυπτιακών δυνάμεων ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης της Γενικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, από την άλλη. Το Ισραήλ παρακολουθεί επίσης το πέρασμα από μια κοντινή στρατιωτική βάση.
Τα σύνορα φημίζονται για τις συχνές διακοπές λειτουργίας τους και η διέλευσή τους θεωρείται εδώ και καιρό «τυχαία και απρόβλεπτη», δήλωσε ο Lorenzo Navone, λέκτορας κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. «Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει πότε θα ήταν ανοιχτά, ποιος μπορούσε να περάσει και [σύμφωνα με] ποιον κανόνα ή κριτήριο ή αρχή».
Από την πλευρά της Γάζας, η επίσημη διαδικασία περιλάμβανε την υποβολή αιτήματος στο διοικούμενο από τη Χαμάς υπουργείο Εσωτερικών. Η έκδοση μιας έγκρισης έπαιρνε συνήθως από δύο μήνες (τη χειμερινή περίοδο) έως έξι (τη θερινή περίοδο), ενώ η διαδικασία χορήγησης της άδειας ήταν ταχύτερη για όσους ταξίδευαν για ιατρικούς λόγους, σύμφωνα με όσα δήλωσαν σε συνεντεύξεις άνθρωποι που διέσχισαν τα σύνορα.
Αλλά ακόμα και η εξασφάλιση μιας άδειας δεν αποτελούσε εγγύηση για τη διέλευση – οι αιγυπτιακές αρχές συχνά ανάγκαζαν τους κατοίκους της Γάζας να επιστρέψουν στα σύνορα για διάφορους και απρόβλεπτους λόγους.
Και σε αυτό ακριβώς το σημείο μπήκαν στο «παιχνίδι» εταιρείες όπως η Hala Consulting and Tourism, ένα αιγυπτιακό ταξιδιωτικό πρακτορείο. Το 2019, η εταιρεία άρχισε να προσφέρει μια υπηρεσία VIP με την ονομασία «συντονισμός» ή «tanseeq» στα αραβικά, για τη γρήγορη και άνετη διέλευση των συνόρων της Ράφα. Στην τιμή των 1.200 δολαρίων, η εταιρεία παρείχε άδεια διέλευσης εντός 48 ωρών και εξασφάλιζε ένα ασφαλές ταξίδι από τη Γάζα στο Κάιρο, σύμφωνα με δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης εκείνη την περίοδο.
Αυτό κατέστη εφικτό χάρη στη χρήση ξεχωριστής λίστας εγκεκριμένων από τις αιγυπτιακές αρχές ταξιδιωτών, η οποία ήταν ανεξάρτητη από το σύστημα καταγραφής της Χαμάς.
Αυτό το σύστημα «διπλών καταλόγων» εξηγούσε γιατί ορισμένοι αιτούντες κατάφερναν να λάβουν έγκριση ταχύτερα από άλλους που είχαν εγγραφεί μήνες νωρίτερα, έγραφε η ανθρωπιστική υπηρεσία του ΟΗΕ, OCHA, σε έκθεση του 2018.
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν στο Facebook από τις συνοριακές αρχές της Χαμάς, περίπου το ένα τέταρτο των ταξιδιωτών κατά τα δύο χρόνια πριν από τον πόλεμο διέσχισε τα σύνορα μέσω της αιγυπτιακής λίστας «συντονισμού».
Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, αυτή είναι η μόνη διέξοδος, δήλωσε ο Wael Abu Omar, εκπρόσωπος της συνοριακής αρχής που διοικείται από τη Χαμάς. Περίπου 200 Παλαιστίνιοι και Αιγύπτιοι διέρχονται καθημερινά από τη Ράφα με αυτόν τον τρόπο, δήλωσε στις 11 Ιανουαρίου.
Αν και υπάρχουν πολλά ταξιδιωτικά γραφεία και ανεξάρτητοι διαμεσολαβητές που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα, το πρακτορείο Hala είναι ένα από τα πιο γνωστά. Οι κάτοικοι της Γάζας που έκαναν αναρτήσεις στο διαδίκτυο αναζητώντας υπηρεσίες, συχνά κατευθύνονταν στην αιγυπτιακή εταιρεία, η οποία αναφέρει στην ιστοσελίδα της ότι διαθέτει γραφεία στο Κάιρο και στη Ράφα, αλλά συνεργάζεται ταυτόχρονα με τουλάχιστον επτά τοπικούς μεσάζοντες στη Γάζα, σύμφωνα με τις αναρτήσεις της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η εταιρεία φαίνεται πως έχει γερές «πλάτες». Ανήκει στον επιφανή Αιγύπτιο επιχειρηματία Ibrahim Al-Organi, ο οποίος είναι επικεφαλής της φυλής Ταραμπίν στην έρημο του Σινά στα σύνορα με το Ισραήλ, ενώ διατηρεί επιχειρηματικές σχέσεις και με το αιγυπτιακό κράτος.
Η Hala είναι μία από τις οκτώ εταιρείες που λειτουργούν υπό τον όμιλό του Al-Organi, ο οποίος ονομάζεται Organi Group και περιλαμβάνει επίσης μια κοινοπραξία, την Misr Sinai, με τον βιομηχανικό όμιλο του υπουργείου Άμυνας, τον Εθνικό Οργανισμό Έργων Υπηρεσιών (NSPO), δήλωσε ο Organi σε συνέντευξή του το 2014 στο αιγυπτιακό πρακτορείο Youm7.
Στη συνέντευξη, ο Organi δήλωσε ότι ο NSPO κατείχε το 51% των μετοχών της εταιρείας, σε συνεργασία με δύο εταιρείες που ανήκουν στη Γενική Υπηρεσία Πληροφοριών. Το OCCRP δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει αν έγιναν αλλαγές στην ιδιοκτησία τα χρόνια που ακολούθησαν.
«Όπως μπορείτε να δείτε, στην εταιρεία συμμετέχουν όλες οι κρατικές οντότητες. Αυτό μας δίνει πλεονέκτημα», δήλωσε ο Organi στη συνέντευξη.
Το 2016, ο πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ Ελ Σίσι εγκαινίασε το νέο συγκρότημα επτά εργοστασίων της εταιρείας για την παραγωγή μαρμάρου.
Ο όμιλος Organi και η εταιρεία Hala δεν ανταποκρίθηκαν στα αιτήματα του OCCRP για σχολιασμό.
Τα Σημαντικότερα Ερευνητικά Ρεπορτάζ για τον Πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς
Σε αυτό το άρθρο παρατίθενται ορισμένες από τις πιο αξιόλογες έρευνες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα από δημοσιογραφικούς οργανισμούς και ερευνητικές ομάδες, με θέμα τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς.
Άδεια επί Πληρωμή
Για να δουν πώς λειτουργεί η διαδικασία «συντονισμού» σε καιρό πολέμου, οι δημοσιογράφοι απευθύνθηκαν σε περισσότερες από δώδεκα υπηρεσίες και διαμεσολαβητές.
Σε ανάρτηση της Hala στο Instagram, ο επικεφαλής ενός ταξιδιωτικού πρακτορείου με έδρα τη Γάζα, ο οποίος αναφερόταν ως ένας από τους μεσάζοντες της εταιρείας, είπε σε δημοσιογράφο που παρίστανε τον ενδιαφερόμενο πελάτη ότι το κόστος για την Παλαιστίνια αδερφή και μητέρα του που ήθελαν να φύγουν από τη Γάζα μέσα σε επτά ημέρες ήταν 5.000 δολάρια το άτομο.
Η επίσημη διαδικασία εγγραφής μέσω της Χαμάς «σταμάτησε μετά τον πόλεμο», δήλωσε ο μεσάζοντας στις 10 Ιανουαρίου.
«Η παλαιστινιακή πλευρά δεν έχει πια καμία σχέση με αυτές τις άδειες. Είναι καθαρά θέμα των αιγυπτιακών μυστικών υπηρεσιών», πρόσθεσε.
Τον Δεκέμβριο, οι δημοσιογράφοι επικοινώνησαν με έναν άλλο διαμεσολαβητή με έδρα την Αίγυπτο, ο οποίος δεν είχε κάποια γνωστή σχέση με ταξιδιωτικό γραφείο. Για να αποδείξει την ιδιότητά του, ο διαμεσολαβητής έστειλε μέσω γραπτού μηνύματος ένα αντίγραφο της ταυτότητάς του, μια απόδειξη από προηγούμενο πελάτη και αντίγραφα παλαιστινιακών διαβατηρίων για τα οποία είχε λάβει άδειες εξόδου.
«Πληρώνετε τα μισά χρήματα τώρα μέσω Vodafone cash» -μια ηλεκτρονική μέθοδος πληρωμής- “και τα υπόλοιπα όταν περάσετε απέναντι”, έγραψε.
Ερωτηθείς αν μπορούσε να αναφέρει τα ονόματα και τα τηλέφωνα των ανθρώπων που είχαν διαφύγει, απάντησε: «Αδελφή μου… με το που περάσουν απέναντι, καταστρέφουμε την αίτησή τους και όλα τα προσωπικά τους δεδομένα για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητάς τους. Αν αυτά τα στοιχεία πέσουν σε λάθος χέρια θα υπάρξει πρόβλημα, με πιάνεις;».
Ακόμα και οι σοβαρά τραυματισμένοι Παλαιστίνιοι είναι αναγκασμένοι να πληρώσουν για να καταφέρουν να φύγουν, δήλωσε ο Maher Mahmoud, ένας 23χρονος Παλαιστίνιος πωλητής τηλεφώνων που ζει στο Κάιρο.
«Οι διαμεσολαβητές με τους οποίους μιλήσαμε ζήτησαν 9.500 δολάρια για τη γυναίκα μου και 7.000 δολάρια για καθεμία από τις δύο ανιψιές μου, τη Farah και τη Riham, οι οποίες τραυματίστηκαν σοβαρά κατά τη διάρκεια του πολέμου και είναι καθηλωμένες σε αναπηρικά καροτσάκια», δήλωσε στο OCCRP.
Ανέφερε ότι οι ανιψιές του επισκέπτονταν συγγενείς στη Γάζα όταν ξέσπασε ο πόλεμος, με αποτέλεσμα να χάσουν τη μητέρα τους και άλλα αδέλφια τους. Ο πατέρας τους βρίσκεται στη φυλακή.
«Πλέον έχω εγώ την ευθύνη των κοριτσιών. Δεν έχουν κανέναν να τις φροντίσει», είπε ο Mahmoud. «Αλλά δεν έχουμε να πληρώσουμε αυτά τα ποσά ».
Οι Αιγύπτιοι δεν Μπορούν να Επιστρέψουν στα Σπίτια τους
Ενώ τα σύνορα της Ράφα άρχισαν να ανοίγουν τον Νοέμβριο για να επιτραπεί η έξοδος των κατόχων ξένων διαβατηρίων και ενός επιλεγμένου αριθμού τραυματισμένων Παλαιστινίων, πολλοί Αιγύπτιοι της κοινότητας της Γάζας αισθάνονται ότι η κυβέρνησή τους τούς έχει εγκαταλείψει.
«Είμαι Αιγύπτια. Ο σύζυγος και τα παιδιά μου είναι όλοι Αιγύπτιοι. Πώς γίνεται να μου ζητούν να πληρώσω χρήματα για να μπω στη χώρα μου», έγραψε στο Facebook μια γυναίκα με όνομα χρήστη Um Mohammad.
Από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος, η εταιρεία Hala χρεώνει τους Αιγύπτιους 650 δολάρια για μια άδεια εξόδου, η οποία εκδίδεται μέσα σε επτά έως δέκα, το πολύ, ημέρες, σύμφωνα με έναν μεσάζοντα της εταιρείας.
«Μόνο όσοι έχουν χρήματα μπορούν να πληρώσουν και να φύγουν», παραπονέθηκε ένας Αιγύπτιος πατέρας οκτώ παιδιών έξω από ένα άλλο πρακτορείο στη νότια Γάζα που συνεργάζεται με τη Hala και ονομάζεται Mushtaha for Travel and Tourism.
Ο άνδρας, ο οποίος ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος για να μην αντιμετωπίσει προβλήματα κατά την έξοδό του, δήλωσε στο OCCRP ότι ο ταξιδιωτικός πράκτορας του ζήτησε συνολικά 6.500 δολάρια για τον ίδιο, τη σύζυγό του και τα οκτώ παιδιά του.
Είπε ότι δεν είχε λάβει απάντηση από το αιγυπτιακό υπουργείο Εξωτερικών από τότε που υπέβαλε επίσημη αίτηση επαναπατρισμού στην ηλεκτρονική πύλη έναν μήνα νωρίτερα.
«Η διαδικτυακή πύλη για την οποία μιλούν συνέχεια [οι Αιγύπτιοι αξιωματούχοι] είναι μόνο λόγια. Σε αντίθεση με τα ξένα κράτη, οι αραβικές χώρες δεν ενδιαφέρονται για τον επαναπατρισμό των υπηκόων τους».
Το αιγυπτιακό υπουργείο Εξωτερικών απέρριψε τα αλλεπάλληλα αιτήματα του OCCRP για σχολιασμό.
Ακόμα και με αυτά τα δεδομένα ωστόσο, το πέρασμα των συνόρων δεν είναι εγγυημένο – ούτε εύκολο – ακόμα και αν καταφέρει κάποιος να συγκεντρώσει μερίδα από το απαραίτητο ποσό.
Μια από τις δημοσιογράφους που εργάστηκαν για το θέμα αυτό, η οποία είναι από την Παλαιστίνη και ζει στο Λονδίνο, κατέβαλε 2.000 δολάρια σε έναν διακανονιστή μέσω τοπικού ανταλλακτηρίου χρημάτων τον Νοέμβριο, στην προσπάθειά της να μεταφέρει τη μητέρα της, η οποία βρισκόταν για επίσκεψη στη Γάζα από στο Ηνωμένο Βασίλειο, όταν ξέσπασε ο πόλεμος.
Λίγο αργότερα, ο διακανονιστής τής επέστρεψε τα χρήματα, λέγοντάς της ότι «οι Αιγύπτιοι θέλουν έως και 5.000 δολάρια και δεν μπορώ να ζητήσω αυτό το ποσό».
“Οι τιμές αυξάνονται μέρα με τη μέρα”, είπε σε ηχητικό μήνυμα που έστειλε στη δημοσιογράφο, η οποία ζήτησε να μη δημοσιευτεί το όνομά της για να μην θέσει σε κίνδυνο το ταξίδι της μητέρας της. «Όσοι πληρώνουν παραπάνω, περνάνε. Το πέρασμα της Ράφα έχει μετατραπεί σε μαύρη αγορά και σε ένα μέρος όπου οι μαφίες δρουν ανενόχλητες; Θα επικοινωνήσω πάλι μαζί σου όταν σταθεροποιηθούν οι τιμές για να τη βγάλουμε έξω».
Η δημοσιογράφος περιμένει ακόμα.