Τα Σημαντικότερα Ερευνητικά Ρεπορτάζ για τον Πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς

Με τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς να διανύει πλέον τον έκτο μήνα, πλήθος δημοσιογράφων εργάζονται αδιάκοπα υπό αντίξοες συνθήκες, συχνά με κίνδυνο της ίδιας της ζωής τους. Από τις 7 Μαρτίου η Επιτροπή Προστασίας των Δημοσιογράφων έχει καταγράψει τουλάχιστον 95 θανάτους δημοσιογράφων ή εργαζόμενων στα Mέσα Eνημέρωσης στην περιοχή, μεταξύ των οποίων 90 Παλαιστίνιοι, τρεις Λιβανέζοι και δύο Ισραηλινοί. Επιπλέον, 16 δημοσιογράφοι έχουν τραυματιστεί, τέσσερις ακόμα αγνοούνται και τουλάχιστον 25 έχουν συλληφθεί, σύμφωνα με πληροφορίες.

Η διεξαγωγή εμπεριστατωμένων ερευνητικών ρεπορτάζ – ένα απαιτητικό έργο ακόμα και στις ευνοϊκότερες περιόδους – γίνεται ακόμα πιο δύσκολη όταν το πεδίο των μαχών είναι ένα αχαρτογράφητο, επικίνδυνο και διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο. Πώς μπορεί, λοιπόν, ένας δημοσιογράφος να ερευνήσει σε βάθος τα τεκταινόμενα, όταν κινδυνεύει η προσωπική του ασφάλεια και αντιμετωπίζει υλικοτεχνικά προβλήματα, όπως η πρόσβαση στο διαδίκτυο και η αδυναμία ελεύθερης μετακίνησης;

Λόγω των εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών, τα περισσότερα ερευνητικά ρεπορτάζ για τον πόλεμο στη Γάζα έχουν συνταχθεί μέχρι στιγμής από διεθνή Μέσα Ενημέρωσης που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στον γεωγραφικό εντοπισμό, την ανάλυση εγγράφων ή σε πληροφορίες από ανοιχτές πηγές και όχι στο παραδοσιακό επιτόπιο ρεπορτάζ. Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες από τις πιο αξιόλογες έρευνες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα από δημοσιογραφικούς οργανισμούς και ερευνητικές ομάδες. Στόχος είναι να δείξουν στα μέλη της κοινότητας του GIJN ότι η ερευνητική δημοσιογραφία μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμα και όταν οι συνθήκες είναι εξαιρετικά επικίνδυνες, αλλά και να χρησιμεύσουν ως πηγή πληροφοριών για διάφορες τεχνικές που μπορούν να εφαρμοστούν, ώστε να καταγραφεί με ακρίβεια η φρίκη του πολέμου.

Η Χαμάς Δημοσίευσε Βίντεο Εικονικής Επίθεσης Λίγες Εβδομάδες πριν Παραβιάσει τα Σύνορα του Ισραήλ (Associated Press)

Το βίντεο αναρτήθηκε λιγότερο από μία εβδομάδα μετά την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, με το Associated Press να έχει εξετάσει περισσότερα από 100 βίντεο που είχε δημοσιεύσει η οργάνωση μέσω Telegram τον προηγούμενο χρόνο. Στο εν λόγω βίντεο, το AP εντόπισε πέντε τοποθεσίες που χρησιμοποιούσε η Χαμάς για εκπαίδευση μαχητών της στην παραβίαση της συνοριακής άμυνας του Ισραήλ. Εξετάζοντας ένα βίντεο που είχε τραβήξει η Χαμάς λίγες μόλις εβδομάδες πριν από την επίθεση, το AP κατάφερε επίσης να εντοπίσει γεωγραφικά έναν εικονικό ισραηλινό οικισμό στο νότιο τμήμα της Λωρίδας της Γάζας, ο οποίος διέθετε ακόμα και πινακίδα με το όνομα ενός πραγματικού ισραηλινού κιμπούτς.

Μέσω ανάλυσης βίντεο και δορυφορικών δεδομένων, το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του AP συνέθεσε λεπτομερώς το χρονικό της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, αποκαλύπτοντας την ύπαρξη πολυάριθμων ενδείξεων που αγνοήθηκαν από το Ισραήλ. Επιπλέον, το AP πραγματοποίησε συνεντεύξεις με μέλη του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών για να διερευνήσει τις εξελιγμένες και συντονισμένες τακτικές που χρησιμοποίησε η Χαμάς κατά την εισβολή.

Καταστροφή Ιατρικών Υποδομών στη Γάζα (Forensic Architecture)

Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2023 η ερευνητική ομάδα Forensic Architecture με έδρα το Λονδίνο, η οποία διεξάγει μετα-αναλύσεις με τη χρήση σύνθετων τεχνικών έρευνας, δημοσίευσε μια έρευνα που συγκέντρωσε τις πρώτες αναφορές που έγιναν στα ΜΜΕ για ισραηλινές επιθέσεις σε ιατρικές υποδομές εντός της Γάζας. Μια ομάδα ερευνητών διεξήγαγε ενδελεχή ανάλυση εκατοντάδων μεταδόσεων του Al Jazeera, του Al Araby και του Shehab News, εστιάζοντας σε επιθέσεις σε νοσοκομεία – ή γύρω από αυτά – στη βόρεια Λωρίδα της Γάζας.

Από την ανάλυση ανοικτής πηγής του Forensic Architecture διαπιστώθηκε ότι τα νοσοκομεία της περιοχής αποτέλεσαν συστηματικά στόχους του ισραηλινού στρατού στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης εισβολής. Η ανάλυση αποκάλυψε ότι 28 νοσοκομεία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται στον βόρειο τομέα, είχαν πολιορκηθεί, υποστεί ζημιές ή ισοπεδωθεί ως αποτέλεσμα μιας εκτεταμένης σειράς στοχευμένων επιθέσεων.

Βίντεο Ωμής Βίας και Υποκίνηση: Πώς οι IDF Παραπλανούν τους Ισραηλινούς στο Telegram (Haaretz)

Η Haaretz διεξήγαγε έρευνα σχετικά με τη συγκαλυμμένη συμμετοχή του ισραηλινού στρατού σε προπαγανδιστικό κανάλι του Telegram, με στόχο την κινητοποίηση της δημόσιας υποστήριξης για τον πόλεμο κατά της Χαμάς. Οι διαχειριστές του εν λόγω καναλιού δημοσίευαν συστηματικά βίντεο με σκηνές ωμής βίας, τα οποία υποστήριζαν ότι αποτελούσαν πλάνα από μαχητές της Χαμάς.

Σύμφωνα με το δημοσίευμα, πίσω από τη διαχείριση του καναλιού Telegram με την ονομασία 72 Virgins (72 Παρθένες) κρύβεται μια υπηρεσία των Ισραηλινών Δυνάμεων Άμυνας (IDF) που έχει αναλάβει τη διεξαγωγή ψυχολογικού πολέμου. Με περισσότερες από 700 αναρτήσεις, εικόνες και βίντεο που απεικονίζουν τον θάνατο μελών της Χαμάς και σκηνές καταστροφής, το κανάλι ισχυρίζεται ότι προσφέρει «αποκλειστικό περιεχόμενο από τη Λωρίδα της Γάζας» και προτρέπει τους πολυάριθμους οπαδούς του να κάνουν φιλοϊσραηλινές αναρτήσεις «για να δουν όλοι πώς τους ξεσκίζουμε». Η Haaretz τεκμηρίωσε αυτούς τους ισχυρισμούς μέσω συνεντεύξεων με μία εσωτερική πηγή των IDF, η οποία επιβεβαίωσε ότι το κανάλι χρηματοδοτείται και διοικείται από ισραηλινό στρατιωτικό προσωπικό. Ωστόσο, ο ισραηλινός νόμος απαγορεύει στις IDF να διεξάγουν προπαγανδιστικές εκστρατείες με στόχο τους ίδιους τους πολίτες τους.

Έρευνες Ανοικτών Πηγών για την Έκρηξη στο Νοσοκομείο al-Ahli στις 17 Οκτωβρίου (Διάφορα Μέσα)

Στις 17 Οκτωβρίου 2023 σημειώθηκε έκρηξη στο προαύλιο του αραβικού νοσοκομείου al-Ahli στην πόλη της Γάζας, με αναφορές για περισσότερους από 470 νεκρούς μεταξύ των εκτοπισμένων Παλαιστινίων που είχαν βρει καταφύγιο στον χώρο.

Το Ισραήλ διέψευσε οποιαδήποτε ανάμειξη στην επίθεση, υποστηρίζοντας ότι μια ισλαμιστική ένοπλη ομάδα εκτόξευσε κατά λάθος έναν από τους πυραύλους της, με αποτέλεσμα την έκρηξη. Αντίθετα, οι Παλαιστίνιοι υποστήριξαν ότι το Ισραήλ στόχευσε σκόπιμα το νοσοκομείο, έχοντας προηγουμένως εκδώσει τρεις εντολές εκκένωσης.

Αρκετά Μέσα Ενημέρωσης ασχολήθηκαν με το περιστατικό, αλλά τα κατά καιρούς αντικρουόμενα ευρήματά τους κατέδειξαν τους περιορισμούς της χρήσης τεχνικών ανοικτού κώδικα εν μέσω του χάους ενός πολέμου. Το Forensic Architecture, το Channel 4 και η μονάδα επαλήθευσης Sanad του Al Jazeera δημοσίευσαν εμπεριστατωμένες αναλύσεις της έκρηξης με συμπεράσματα που είτε δεν ήταν πειστικά είτε απέρριπταν τη θεωρία της εσφαλμένης βολής. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων/Human Rights Watch (HRW) διεξήγαγε τη δική του μεταγενέστερη έρευνα με συνεντεύξεις από μάρτυρες, αναλύσεις δορυφορικών δεδομένων και εξέταση ερευνών άλλων ειδησεογραφικών οργανισμών (συμπεριλαμβανομένου του Al Jazeera). Επιπλέον, η HRW πραγματοποίησε εξ αποστάσεως εκτίμηση των ζημιών στο σημείο και προσπάθησε να υπολογίσει την πιθανή τροχιά των βλημάτων που καταγράφηκαν σε βίντεο πριν και μετά την έκρηξη, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι το μέγεθος της βόμβας που χρησιμοποιήθηκε στην επίθεση δεν αντιστοιχεί με εκείνο των πυραύλων αέρος που συνήθως χρησιμοποιεί το Ισραήλ στη Γάζα.

«Αγοράζοντας τη Σταθερότητα»: Το Σχέδιο του Ισραήλ που Ισχυροποίησε τη Χαμάς (The New York Times)

Αυτή η έρευνα των New York Times έριξε φως στη μακροχρόνια πολιτική της ισραηλινής κυβέρνησης που ουσιαστικά ενέκρινε την παροχή εκατομμυρίων δολαρίων από την κυβέρνηση του Κατάρ στη Χαμάς. Οι δημοσιογράφοι των Times πήραν συνεντεύξεις από δεκάδες πρώην και νυν αξιωματούχους του Ισραήλ, του Κατάρ και της Μέσης Ανατολής σχετικά με αυτό το «κοινό» μυστικό στην περιοχή.

Βασιζόμενοι σε αυτές τις συνεντεύξεις, οι Times κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η επιλογή του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου να επιτρέψει την εξωτερική χρηματοδότηση της Χαμάς βασίστηκε στη λανθασμένη πεποίθηση ότι η οργάνωση δεν είχε την ικανότητα να διεξάγει επιθέσεις μεγάλης κλίμακας. Παρόλα αυτά, οι πληρωμές συνεχίστηκαν ακόμα και μετά την πρόσβαση των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών σε σχέδια μάχης της Χαμάς που προμήνυαν τον ευρείας κλίμακας χαρακτήρα της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου.

Αυτά είναι τα ονόματά τους (Al Jazeera)

Μέσω της χαρτογράφησης και της οπτικής παρουσίασης των απωλειών αμάχων στη Γάζα που προκλήθηκαν από τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές, αυτή η ιστορία αμφισβητεί το στερεότυπο ότι οι έρευνες που βασίζονται σε δεδομένα είναι απρόσωπες και ψυχρές. Η ομάδα δεδομένων του Al Jazeera απεικονίζει τα θύματα των βομβαρδισμών από μια ανθρώπινη σκοπιά, κοινοποιώντας τα ονόματά τους, την επαγγελματική τους πορεία και τις οδυνηρές τους αναρτήσ,εις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που αντανακλούν τη φρικτή πραγματικότητα που αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αντιπαραβάλλοντας το προσδόκιμο ζωής των κατοίκων της Παλαιστίνης πριν από τον πόλεμο (75 χρόνια) με τα χρόνια που έχασαν τα θύματα αυτής της σύγκρουσης, η ιστορία προσφέρει στους αναγνώστες μια βαθύτερη κατανόηση των επιπτώσεων του πολέμου.

Ημερολόγια της Γάζας (BBC World Service)

Αυτό το πρωτοποριακό ντοκιμαντέρ του BBC υιοθετεί μια αντισυμβατική προσέγγιση, επιτρέποντας στο κοινό να συμμετάσχει ενεργά στη διαδικασία του ρεπορτάζ. Πρωταρχικός στόχος της σειράς ήταν να προσφέρει μια αυθεντική απεικόνιση του αντίκτυπου της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς στους απλούς πολίτες της Γάζας. Χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη του ρεπορτάζ διάφορα βίντεο από κινητά τηλέφωνα που κατέγραψαν πέντε Παλαιστίνιοι συνεργάτες με διαφορετικό υπόβαθρο, το BBC έδωσε προτεραιότητα στην αμεσότητα και την απεικόνιση αυθεντικών εμπειριών, παρουσιάζοντας τις ωμές πτυχές της ζωής σε μια εμπόλεμη ζώνη.

Το Ισραήλ Διεξάγει Έναν από τους Καταστροφικότερους Πολέμους Αυτού του Αιώνα στη Γάζα (The Washington Post)

Σε αυτή την έρευνα, η Washington Post πραγματοποίησε συνεντεύξεις με δεκάδες μέλη του υγειονομικού προσωπικού, εργαζόμενους σε ανθρωπιστικές οργανώσεις και στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες και συνδύασε τις μαρτυρίες τους με δορυφορικές εικόνες της Λωρίδας της Γάζας σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, με στόχο να κατανοήσει το μέγεθος της κλίμακας του πολέμου που διεξάγει το Ισραήλ.

Σύμφωνα με την ανάλυση της Post, η έκταση της καταστροφής μετά από τις χερσαίες και αεροπορικές επιδρομές του Ισραήλ πιθανότατα ξεπερνά τις αντίστοιχες συνέπειες οποιασδήποτε άλλης πρόσφατης σύγκρουσης. Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Ισραήλ έχει καταστρέψει μέσα σε ένα πολύ μικρό διάστημα περισσότερα κτίρια από εκείνα που ισοπεδώθηκαν κατά την τριετή πολιορκία στο Χαλέπι της Συρίας ή την εκστρατεία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατά του ISIS το 2017.

«Μόνο Όσοι Έχουν Χρήματα Ξεφεύγουν»: Οι Κάτοικοι της Γάζας Πληρώνουν Χιλιάδες Δολάρια για να Διαφύγουν μέσω Αιγύπτου (OCCRP)

Καθώς οι χερσαίες δυνάμεις του Ισραήλ έσφιγγαν όλο και περισσότερο τον κλοιό γύρω από τη Γάζα, χιλιάδες Παλαιστίνιοι στράφηκαν στον Νότο, με στόχο να διαφύγουν στην Αίγυπτο. Εν μέσω της επιβολής αυστηρών μέτρων ασφαλείας στο μοναδικό εναπομείναν συνοριακό πέρασμα προς την Αίγυπτο, το OCCRP επιχείρησε να ρίξει φως στις παράνομες συνοριακές διελεύσεις έναντι αμοιβής. Σύμφωνα με περισσότερες από δώδεκα συνεντεύξεις με Παλαιστίνιους και Αιγύπτιους που πραγματοποιήθηκαν από το OCCRP και την πλατφόρμα μέσων ενημέρωσης SaheehMasr με έδρα το Κάιρο, ορισμένοι διακινητές χρεώνουν πλέον τους Παλαιστίνιους από 4.500 έως 10.000 δολάρια ανά άτομο για την παροχή μίας άδειας διέλευσης. Ωστόσο, ακόμη και με αυτά τα υπέρογκα ποσά, η διέλευση δεν είναι εγγυημένη, καθώς μόνο δύο από τους δώδεκα ερωτηθέντες κατάφεραν να διαφύγουν με ασφάλεια, ενώ τρεις έπεσαν θύματα απάτης και έχασαν τα χρήματά τους.

Ο Πόλεμος στη Γάζα Θέτει κάτω από το Μικροσκόπιο το Εκτεταμένο Απόθεμα Όπλων των ΗΠΑ στο Ισραήλ (The Guardian)

Η έρευνα αυτή αποκάλυψε την ύπαρξη ενός μυστικού δικτύου όπλων της κυβέρνησης των ΗΠΑ, τα οποία είναι διασκορπισμένα σε αυστηρά φυλασσόμενες αποθήκες του Ισραήλ. Οι εγκαταστάσεις αυτές, οι οποίες περιβάλλονταν από άκρα μυστικότητα στο παρελθόν, υποτίθεται ότι προορίζονταν για χρήση από τον αμερικανικό στρατό σε περιπτώσεις έκτακτων επιχειρήσεων στη Μέση Ανατολή. Μέσα από συνεντεύξεις με πρώην αξιωματούχους των ΗΠΑ, η έρευνα του Guardian έδειξε ότι το Ισραήλ προμηθεύεται συστηματικά πυρομαχικά από αυτές τις αποθήκες για να τροφοδοτήσει την πολύμηνη επίθεσή του στη Γάζα.

Παλαιστίνη Unplugged: Πως το Ισραήλ Διαταράσσει την Πρόσβαση της Γάζας στο Διαδίκτυο (Access Now)

Σε αυτή την έκθεση, η ομάδα υπεράσπισης Access Now χαρτογράφησε τους κύριους παρόχους διαδικτύου στη Γάζα και ανέλυσε τις αλλαγές στη συνδεσιμότητα και τη διαδικτυακή κυκλοφορία μεταξύ 4 και 31 Οκτωβρίου 2023. (Στις 9 Οκτωβρίου, το Ισραήλ επέβαλε σχεδόν ολικό μπλακάουτ στις δημόσιες επικοινωνίες εντός και εκτός Γάζας, με την κίνηση του διαδικτύου να πέφτει κατά περισσότερο από 80% το υπόλοιπο του μήνα). Η ανάλυση εξέτασε τους λόγους πίσω από τις διακοπές, οι οποίοι περιλάμβαναν βλάβες στις υποδομές και πιο στοχευμένες διακοπές. Η έκθεση του AccessNow προσέφερε μια διεισδυτική ματιά, παραθέτοντας ζητήματα που αφορούσαν συγκεκριμένους παρόχους υπηρεσιών, τοποθεσίες και επίπεδα διανομής. Αν και αρκετά τεχνική, η έκθεση αποτελεί ένα χρήσιμο σημείο αναφοράς και ρίχνει φως στον τρόπο με τον οποίο ο πόλεμος των επικοινωνιών μπορεί να επηρεάσει έναν πληθυσμό που βρίσκεται υπό πολιορκία.

Πώς το Ισραήλ Κατέστρεψε τον Εκπαιδευτικό Τομέα στη Γάζα (7iber)

Αυτή η εμπεριστατωμένη έκθεση του 7iber – μέλους του GIJN – εξέτασε πώς οι εκτεταμένοι βομβαρδισμοί στο εσωτερικό της Γάζας κατέστρεψαν τις εκπαιδευτικές υποδομές της περιοχής. Το 7iber ανέφερε ότι πάνω από 600.000 εκπαιδευόμενοι στη Γάζα δεν έχουν σήμερα πρόσβαση σε κανένα λειτουργικό ακαδημαϊκό ίδρυμα, συμπεριλαμβανομένων 60.000 μαθητών λυκείου και σχεδόν 90.000 φοιτητών. Επιπλέον, το ρεπορτάζ αποκάλυψε ότι οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί στοίχισαν τη ζωή σε 4.000 μαθητές, καθώς και σε 130 δασκάλους και διευθυντές σχολείων, ενώ τραυματίστηκαν περισσότερα από 400 άλλα μέλη προσωπικού των σχολείων.