Οι θάνατοι από την πανδημία φαίνεται πως είναι περισσότεροι από αυτούς που γνωρίζουμε

Μόλις το 43,54% της υπερέχουσας θνησιμότητας σχετίζεται με τους επιβεβαιωμένους θανάτους από κορωνοϊό

Εξετάζοντας συνολικά την περίοδο από τον πρώτο θάνατο λόγω COVID-19 (11^η εβδομάδα η οποία ξεκινά στις 11 Μαρτίου 2020) έως την 49^η εβδομάδα (ολοκληρώνεται στις 6 Δεκεμβρίου 2020), παρατηρούμε ότι καταγράφονται 7,93% περισσότεροι θάνατοι, συγκριτικά με τους στατιστικά αναμενόμενους. Οι στατιστικά αναμενόμενοι θάνατοι για το 2020, με βάση τον μέσο όρο την προηγούμενης πενταετίας (2015–2019), υπολογίζονται σε 86.976. Τα απόλυτα νούμερα σε αυτήν την ανάλυση πρέπει να διαβάζονται με προσοχή, διότι αποτελούν εκτίμηση –και όχι καταγεγραμμένα δελτία θανάτων. Ωστόσο, αποτελεί κοινή και αποδεκτή πρακτική παγκοσμίως ο υπολογισμός της υπερέχουσας θνησιμότητας να γίνεται με τιμή βάσης τον μέσο όρο θανάτων της προηγούμενης πενταετίας. Οι καταγεγραμμένοι θάνατοι για το ίδιο διάστημα του 2020 ήταν 93.863. Η διαφορά των δύο είναι 6.896 και προκύπτει από την αφαίρεση των πραγματικών θανάτων μείον των στατιστικά αναμενόμενων.

Η πρώτη υπόθεση που εξετάσαμε είναι κατά πόσο αυτοί οι περίπου 6.800 θάνατοι οφείλονται στην COVID-19. Σύμφωνα με τα στοιχεία του iMEdD Lab, οι επιβεβαιωμένοι θάνατοι από COVID-19 συνολικά στη χώρα, έως και την Κυριακή 6 Δεκεμβρίου ήταν 3.003, δηλαδή μόλις το 43,5% των επιπλέον, μη στατιστικά αναμενόμενων θανάτων («excess deaths»).

Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει η υπόθεση ότι ενδεχομένως είτε υπάρχουν κάποιοι θάνατοι από COVID-19, οι οποίοι δεν έχουν καταγραφεί ως τέτοιοι και, άρα, οι θάνατοι έχουν υποεκτιμηθεί στις επίσημες ανακοινώσεις από τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσις Υγείας (ΕΟΔΥ), είτε υπάρχει αυξημένη θνητότητα από ασθένειες που δεν σχετίζονται με τον κορωνοϊό, αλλά με κάποιον τρόπο η πρόγνωση των ασθενών επηρεάστηκε άμεσα ή έμμεσα από την πανδημία. Για παράδειγμα, έχει παρατηρηθεί, σε κάποιες χώρες, ασθενείς να μην πηγαίνουν εγκαίρως στο νοσοκομείο για να αντιμετωπίσουν αιφνίδιες ή χρόνιες παθήσεις, όπως ο καρκίνος, εμφράγματα και εγκεφαλικά, από φόβο μήπως κολλήσουν κορωνοϊό, ή σε άλλες περιπτώσεις το σύστημα υγείας να είναι τόσο υπερφορτωμένο, ώστε να μην μπορεί να ανταποκριθεί στην περίθαλψη ασθενών από άλλες νόσους.

Έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) σημειώνει ότι πρώιμα στοιχεία δείχνουν καθυστερήσεις στην πρόσβαση σε πρωτοβάθμιες δομές υγείας, χειρουργεία ή εξωτερικά ιατρεία για χρόνια νοσήματα.

Παραμένει ανοιχτό το ερώτημα κατά πόσο το εθνικό σύστημα υγείας ανταποκρίθηκε εγκαίρως και επαρκώς σε ασθενείς με άλλες παθήσεις

Ακόμα και αν επικεντρώσουμε την ανάλυση μόνο στις τέσσερις εβδομάδες (46η- 49η), οπότε σημειώνεται η υψηλότερη αύξηση μη αναμενόμενης θνησιμότητας, το ποσοστό των επιβεβαιωμένων θανάτων από COVID-19, αντιστοιχεί μόνο στο 68% των μη στατιστικά αναμενόμενων θανάτων. Αναλυτικά, οι λεγόμενοι «excess deaths», δηλαδή οι υπερέχοντες θάνατοι, είναι 3.226, ενώ οι θάνατοι από κορωνοϊό  είναι 2.219. Αυτό σημαίνει ότι 1.002 θάνατοι, ή 32% των μη αναμενόμενων θανάτων, ενδεχομένως σχετίζονται έμμεσα με την πανδημία.

Στις 6 Οκτωβρίου, πριν από την κατακόρυφη αύξηση των θανάτων, ο Γκίκας Μαγιορκίνης είχε αναφερθεί στον δείκτη υπερέχουσας θνησιμότητας, απαντώντας σε ερώτηση της δημοσιογράφου Νατάσσας Σπαγαδόρου για ενδεχόμενες αναβολές χειρουργείων λόγω του κορωνοϊού λέγοντας: «… εμείς οι επιδημιολόγοι βλέπουμε, μετράμε, ποσοτικοποιούμε την πίεση στο σύστημα Υγείας με τη λεγόμενη “excess mortality”, δηλαδή τη θνησιμότητα που υπερβαίνει από αυτή που περιμένουμε. Και υπάρχει μια ευρωπαϊκή βάση δεδομένων, η οποία λέγεται EUROMOMO, και σε αυτή βλέπουμε πόσο υπερέβη η θνησιμότητα, δηλαδή πόσο πιέστηκε η γενική υγεία του πληθυσμού, η οποία είναι μέσα και από το σύστημα Υγείας. Και στην Ελλάδα δεν είχαμε καθόλου “excess mortality” καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Ούτε στο πρώτο κύμα ούτε καταγράφεται τώρα. Αυτό θα πρέπει να το σημειώσουμε, διότι είναι πολύ σημαντικό. Επειδή είπατε ότι αναβλήθηκαν κάποια χειρουργεία. Μπορεί να αναβληθεί ένα μικρό χειρουργείο το οποίο δεν θα οδηγήσει τον ασθενή… Απλά θέλω να εξηγήσω ότι, αν και εφόσον είχαν αναβληθεί πολλά και σοβαρά, θα το βλέπαμε εκεί πέρα».

Είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα έχει καταγραφεί μικρότερη υπερέχουσα θνησιμότητα συγκριτικά με άλλες χώρες, ενώ στο πρώτο κύμα της πανδημίας, πράγματι ο αριθμός των θανάτων δεν ξεπέρασε το φυσιολογικά αναμενόμενο εύρος εκτιμώμενης θνησιμότητας. Ωστόσο, παραμένει αναπάντητο το ερώτημα κατά πόσο το Εθνικό Σύστημα Υγείας ανταποκρίθηκε εγκαίρως σε ασθενείς με άλλες παθήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του 2020 και ποιες περιοχές εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό μη στατιστικά αναμενόμενων θανάτων ανεξαρτήτως αιτίας.

Με δεδομένο ότι η ΕΛΣΤΑΤ θα δημοσιεύσει αναλυτικά στοιχεία για τις αιτίες θανάτου του 2020 μετά από μεγάλο διάστημα (εντός του Φεβρουαρίου 2021 θα δημοσιευθεί η έκθεση για τις αιτίες θανάτου του 2018), είναι σημαντικό όχι μόνο ο δείκτης της υπερέχουσας θνησιμότητας να λαμβάνεται υπόψη από τις Αρχές στη λήψη των μέτρων, αλλά να υπάρξει και απόλυτη διαφάνεια στα δεδομένα με την COVID-19, με σκοπό να εκτιμηθεί συνολικά η ποιότητα υγειονομικής περίθαλψης που προσφέρεται στους ασθενείς κατά τη διάρκεια της πανδημίας και να διερευνηθεί η θνητότητα από ασθένειες, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν θεραπευθεί.

Δραματική αύξηση θανάτων το 2020 στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, μείωση της θνητότητας στην Στερεά Ελλάδα

Σύμφωνα με τα εβδομαδιαία στοιχεία θανάτων της ΕΛΣΤΑΤ, το 2020 (1^η – 49^η εβδομάδα) καταγράφηκε αύξηση θανάτων ανεξαρτήτως αιτίας κατά 10,5% στην Κεντρική Μακεδονία σε σύγκριση με το 2019 και 12,1% στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, δύο από τις περιφέρειες που έχουν πληγεί από τον κορωνοϊό. Δεν γνωρίζουμε, ωστόσο, την πραγματική έκταση του προβλήματος εκεί. Αυτό, είτε επειδή δεν γνωρίζουμε πόσα τεστ διεξάγονται σε κάθε περιοχή, ώστε να εκτιμήσουμε την πραγματική εξάπλωση του ιού, είτε επειδή δεν ανακοινώνεται η γεωγραφική κατανομή των θανάτων. Έναν χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας και παρά τα συνεχή αιτήματα του iMEdD Lab για παροχή αναλυτικών στοιχείων των επιβεβαιωμένων θανάτων ανά Περιφερειακή Ενότητα ή Περιφέρεια, ο ΕΟΔΥ, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου, αρνείται να δημοσιεύσει αυτά τα δεδομένα.

Οκτώ φορές περισσότερους νεκρούς η Δράμα από την Αθήνα, αναλογικά με τον πληθυσμό της

Στις 15 Δεκεμβρίου το iMEdD Lab δημοσίευσε στοιχεία για τη γεωγραφική κατανομή 3.214 θανάτων ανά Περιφερειακή Ενότητα από την αρχή της πανδημίας, με ημερομηνία αναφοράς τη 10^η Δεκεμβρίου, στα οποία φαινόταν ότι η Πέλλα, η Δράμα, η Πιερία και οι Σέρρες θρήνησαν τους περισσότερους θανάτους στην Ελλάδα αναλογικά με τον πληθυσμό τους.

Σήμερα, το iMEdD Lab, συνεχίζοντας την έρευνα για την επίπτωση της πανδημίας στη χώρα, δημοσιεύει στοιχεία για τη γεωγραφική κατανομή δείγματος 5.471 θανάτων από την αρχή της πανδημίας, με ημερομηνία αναφοράς την 18^η Ιανουαρίου 2021.

Οι περιοχές που έχουν τους περισσότερους θανάτους ανά 100.000 πληθυσμού (υπολογισμός που μας επιτρέπει να συγκρίνουμε περιοχές με ανόμοιο πληθυσμό) είναι οι:

• Δράμα (231,1 θάνατοι ανά 100k: αύξηση 60% σε σχέση με τις 10 Δεκεμβρίου),
• Πέλλα (218,2: αύξηση 43,27%),
• Πιερία (177,8: αύξηση 54,61%)
• Κιλκίς (177,8: αύξηση 74,39%).

Το διάστημα 10 Δεκεμβρίου – 18 Ιανουαρίου υπερδιπλασιάστηκαν οι θάνατοι ανά 100k πληθυσμού στις Περιφερειακές Ενότητες Καρδίτσας (134,09%), Ροδόπης (114,81%), Έβρου (108,57%), Κοζάνης (103,70%) και Ξάνθης (103,28%). Η Θεσσαλονίκη, με 120,5 θανάτους ανά 100k πληθυσμού, σημείωσε αύξηση θανάτων κατά 76,86%, ενώ η Αττική (περιλαμβάνει τις περιφερειακές ενότητες της Αθήνας καθώς και τις Π.Ε. Πειραιώς και Νήσων), με 28,4 θανάτους ανά 100k, σημείωσε αύξηση κατά 59,31%.

Η αντίστοιχη ανάλυση για τα κρούσματα σε ηλικιωμένο πληθυσμό φέρνει τη Θεσσαλονίκη πρώτη, με 2.335 κρούσματα ατόμων άνω των 65 ετών ανά 100.000 πληθυσμού άνω των 65, και ακολουθεί η Ξάνθη (2.228,4), η Πέλλα (2.147,7), η Δράμα (2.027,6) και η Πιερία (1.916,1). Αυτός ο δείκτης μάς δείχνει σε ποιες περιοχές της χώρας εκτιμάται ότι υπήρξε μεγαλύτερη διασπορά τού ιού στον πληθυσμό αυτής της ηλικιακής ομάδας. Αντιστοίχως, υπολογίζοντας τον κίνδυνο θανάτου του ηλικιωμένου πληθυσμού από COVID-19 («case fatality») η Δράμα, η Πέλλα, τα Γρεβενά, η Πιερία, οι Σέρρες, η Καβάλα, το Κιλκίς και η Ημαθία έχουν τα υψηλότερα ποσοστά, τα οποία υπερβαίνουν κατά πολύ τον μέσο όρο εκτιμώμενης θνητότητας από COVID-19 στη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να σημειώσουμε ότι επειδή δεν γνωρίζουμε τα πραγματικά κρούσματα κορωνοϊού, παρά μόνο όσα κρούσματα έχουν υποβληθεί σε τεστ το οποίο βγήκε θετικό, και επειδή υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης για τον αριθμό των τεστ ανά περιφερειακή ενότητα, αυτή η ανάλυση μας δείχνει ενδεχομένως μια τάση, αλλά θα πρέπει να διαβάζεται με εξαιρετικά μεγάλη προσοχή, διότι ενδέχεται να υπερεκτιμά την πραγματική κατάσταση.

Το διάστημα 10 Δεκεμβρίου έως και 18 Ιανουαρίου, βάσει των δειγμάτων θανάτων που έχουμε δημοσιεύσει ανά περιφερειακή ενότητα, οι περισσότεροι νέοι θάνατοι εντοπίζονται στη Δράμα με 281 νέους θανάτους ηλικιωμένων ανά 100.000 πληθυσμού άνω των 65 ετών (αύξηση κατά 60% των θανάτων στον γενικό πληθυσμό), στην Ξάνθη (267,88 και αύξηση 103,28% των θανάτων στον γενικό πληθυσμό), στο Κιλκίς (251 και αύξηση 74,39%), στην Πιερία (227,3 και αύξηση 54,6%), στην Πέλλα (221,4 και αύξηση 43,2%), στη Θεσσαλονίκη (212,8 και αύξηση 76,8%), και στη Φλώρινα (165,8 και αύξηση 70,97% των θανάτων στον γενικό πληθυσμό).

Σε αυτό το διάστημα τον υψηλότερο δείκτη εκτιμώμενης θνητότητας (νέοι θάνατοι προς επιβεβαιωμένα κρούσματα) εμφανίζουν η Δράμα, το Κιλκίς και η Καρδίτσα. Για τον υπολογισμό της θνητότητας, επιλέξαμε να υπολογίσουμε τα επιβεβαιωμένα κρούσματα που καταγράφηκαν 20 ημέρες πριν από τις 10 Δεκεμβρίου, υπολογίζοντας, βάσει μελετών και γνωστών στοιχείων για τον χρόνο επώασης, ένα μέσο χρονικό διάστημα από τη μόλυνση ενός ανθρώπου έως και την κατάληξή του. Καταληκτική ημερομηνία υπολογισμού των νέων κρουσμάτων είναι η 8η Ιανουαρίου.

Τα επιδημιολογικά δεδομένα για την COVID-19 είναι το μόνο όπλο που έχουν στη φαρέτρα τους επιστήμονες και πολιτεία, προκειμένου να αντιμετωπίσουν έναν ιό, για τον οποίο, 12 μήνες πριν, δεν γνώριζε κανείς τίποτα. Ταυτόχρονα, η δημοσίευση αυτών των στοιχείων είναι απαραίτητη –ειδικά τώρα που υπάρχει έξαρση των θεωριών συνωμοσίας–, προκειμένου, από τη μία, οι πολίτες να μπορούν να λάβουν αποφάσεις για τη ζωή τους σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο παγκοσμίως, έχοντας γνώση όλων των παραμέτρων της πανδημίας, και, από την άλλη, για να αναλάβει καθένας από εμάς, βάσει συγκεκριμένων και αμερόληπτων στοιχείων, τη λεγόμενη «ατομική ευθύνη» έναντι των υπολοίπων.

Από την ανάλυση των διαθέσιμων στοιχείων για την COVID-19 στην Ελλάδα, προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα δημοσίου ενδιαφέροντος για τις πραγματικές συνέπειες της πανδημίας στη χώρα, τα οποία δεν μπορούν να απαντηθούν από τις αποσπασματικές ενημερώσεις του ΕΟΔΥ.

Συγκεκριμένα, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ανά ημέρα και περιφερειακή ενότητα τα εξής στοιχεία:

• θανάτους εντός και εκτός νοσοκομείων
• θανάτους εντός και εκτός ΜΕΘ
• θανάτους ανά νοσοκομείο
• διαθέσιμες κλίνες σε νοσοκομεία και ΜΕΘ
• πληρότητα κλινών νοσοκομείων και ΜΕΘ
• διαθέσιμο αριθμό γιατρών και νοσηλευτών για COVID-19
• πόσοι άνθρωποι έχουν υποβληθεί σε τεστ και πόσοι εξ’ αυτών είναι θετικοί (όχι αριθμό δειγμάτων που έχουν ληφθεί)
• νοσηλευόμενοι – διασωληνωμένοι – διασωληνώσεις – εξαγωγές ανά νοσοκομείο
• μέση ηλικία θανόντων και επιβεβαιωμένων κρουσμάτων
• ενεργά κρούσματα
• αναλυτικά επιδημιολογικά στοιχεία για το ποιες δραστηριότητες σχετίζονται με τη μετάδοση του ιού

Έχοντας γνώση αυτών των δεδομένων, θα μπορούσαμε να εξετάσουμε τι πήγε στραβά στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, γιατί στην Κεντρική Μακεδονία και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη έχουμε τόσο αυξημένα ποσοστά εκτιμώμενης θνητότητας σε σύγκριση με την υπόλοιπη χώρα, να εκτιμήσουμε πόσοι είναι οι πραγματικοί νεκροί από την πανδημία και, το κυριότερο, να ετοιμαστούμε καλύτερα όλοι μας για το τρίτο κύμα.